Merels zijn witter in de stad

Merels zijn niet altijd helemaal zwart. Sommige vogels hebben een paar of zelfs een heleboel witte veren. Biologen van de RUG hebben voor het eerste een systematisch onderzoek gedaan naar leucisme (het geheel of gedeeltelijk ontbreken van zwarte en bruine pigmenten in de veren) bij vogels en ontdekten dat dit vaker voorkomt in steden dan in bossen. Hier is een aantal mogelijke verklaringen voor, sommige daarvan kunnen van belang zijn voor menselijke stadsbewoners. Het onderzoek is op 3 oktober gepubliceerd in het Journal of Avian Biology.

Eerder onderzoek naar leucisme vond steeds plaats op één locatie, legt Juan Diego Ibáñez-Álamo uit. Hij werkt als postdoc bij het Groningen Institute for Evolutionary Life Sciences (Gelifes) van de RUG. Ibáñez-Álamo onderzoekt de gezondheid van merels in Europa, hij vergelijkt daarvoor populaties in steden en bossen in Spanje, Frankrijk en Finland. Bij de vogels die voor dit onderzoek zijn gevangen is ook gekeken naar leucisme. Daardoor kon hij testen of – zoals is gesuggereerd door andere onderzoekers – leucisme vaker voorkomt in steden. ‘En we hebben ook aanvullende methoden gebruikt om die vraag te onderzoeken.’

Naast het bekijken van merels die gevangen zijn voor het onderzoek naar gezondheid heeft een masterstudent vogels geobserveerd langs een transect door vijf Spaanse steden en nabijgelegen bossen. Bovendien zijn zo’n 1200 foto’s van merels uit de hele wereld bestudeerd die op internet gevonden zijn. Op de foto’s is gezocht naar leucisme, met een standaardtechniek die is ontwikkeld voor het bestuderen van kleurpatronen bij vogels via dit soort ‘citizen science’.

Veroudering

Op basis van dit onderzoek zijn een aantal conclusies te trekken, vertelt Ibáñez-Álamo: ‘Allereerst hebben we bevestigd dat leucisme vaker voorkomt in stedelijke gebieden, met alle methoden die we hebben gebruikt.’ Daarnaast is vastgesteld dat leucisme vaker voorkomt bij mannetjes dan bij vrouwtjes en dat het, net als bij mensen, vaker voorkomt bij oudere vogels.

Omdat het een puur observationele studie was is het niet goed mogelijk om uit de gegevens oorzaken voor leucisme te halen. Maar de onderzoekers hebben wel een aantal ideeën. Ibáñez-Álamo: ‘Er is bijvoorbeeld de vrije radicalen theorie van veroudering, die stelt dat de schade door zuurstofradicalen toeneemt in de loop der jaren en dat dit er voor zorgt dat de melanocyten die pigment maken afsterven.’ Dat leucisme vaker voorkomt bij oudere vogels is hiermee in overeenstemming.

Kwetsbaarder

Maar er is ook gesuggereerd dat het dieet van stadvogels te weinig van het aminozuur tyrosine bevat, of dat er in steden meer giftige stoffen zijn die mutaties in het DNA veroorzaken. Beide kunnen de productie van pigment verlagen. En het kan ook zo zijn dat witte veren de kans vergroten dat een merel door een roofdier wordt gepakt. ‘Het aantal roofdieren is in bossen groter, dus dat kan verklaren waarom we daar minder vogels met leucisme vinden. En vrouwtjes die zitten te broeden zijn ook kwetsbaarder voor predatie, wat weer kan verklaren waarom we minder vrouwtjes met leucisme vinden.’

Het belang van deze observationele studie is dat er nu harde gegevens zijn over het voorkomen van leucisme. Nog lopend onderzoek bij een groot aantal andere vogelsoorten lijkt vergelijkbare resultaten op te leveren. ‘Leucisme is verbonden aan steden, een door mensen gecreëerde omgeving, dus vermoedelijk zijn wij verantwoordelijk voor dit fenomeen’, zegt Ibáñez-Álamo. Die conclusie is belangrijk voor de stadsecologie en kan zelfs gevolgen hebben voor mensen: ‘Als leucisme in de stad wordt veroorzaakt door een hogere blootstelling aan mutaties veroorzakende stoffen of vrije radicalen betekent het dat dit ook de gezondheid van mensen kan aantasten.’

Referentie: Izquierdo, Lucía; Thomson, Robert; Aguirre, José Ignacio; Díez-Fernández, Alazne; Faivre, B.; Figuerola, J.; Ibáñez-Álamo, Juan Diego: Factors associated with leucism in the common blackbird (Turdus merula). Journal of Avian Biology DOI:10.1111/jav.01778

Zie ook: Merels in de stad minder gezond, maar leven langer