Rovers dicteren broedgedrag van steltlopers

Vogels die veel last hebben van rovers rond hun nest, broeden langer op hun eieren dan vogels die geen last hebben van predatoren. Die laatsten kunnen zonder risico’s vaker de dienst afwisselen, zonder dat ze daarbij de kans lopen dat hun nest wordt ontdekt door een vos of een kraai. Dat ontdekten de Tsjechische en Belgische biologen Bulla en Kempenaers samen met Groningse collega’s. Ze laten zien dat de broedzorg bij steltlopers nogal varieert. Waar de ene soort elkaar om de paar uur aflost, zit een vogel van de andere soort zomaar twintig uur aan een stuk op de eieren. Twintig jaar veldonderzoek waarbij 32 soorten zijn bestudeerd wijst op de oorzaak van dit verschil: predatievermijdend gedrag dicteert het broedgedrag. De resultaten zijn op 24 november gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Nature.

Neem een vogel in gedachten, bijvoorbeeld een kanoetstrandloper, die op de koude toendra net de plek van zijn partner op het nest heeft ingenomen en nu hun kostbare eieren bebroedt. Dat wordt een lange zit want zijn partner kan wel tot 20 uur wegblijven. Op hetzelfde moment, een paar duizend kilometer zuidelijker, ziet een grutto die in een weiland broedt z’n partner elke 6 uur opduiken, ongeduldig om het over te nemen. De kleine Bontbekplevieren, die op schelpenbanken broeden, zijn nog extremer en wisselen elkaar zelfs elke 2-3 uur af.

Variatie

Tot dusver werd gedacht dat deze opvallende variatie in broedgedrag een gevolg is van de grote verschillen in leefomgevingen van steltlopersoorten; de ritmiek zou vooral worden bepaald door de energiehuishouding en het voedselaanbod en gereguleerd door de circadiaanse klok. Een groep van 76 vogelonderzoekers, waarvan vier van de RUG, ontkrachten deze aannames.

Eerste auteur Martin Bulla analyseerde gegevens van 729 nesten van 32 verschillende soorten steltlopers, verzameld over een periode van 20 jaar door een groot team van steltloperonderzoekers over de hele wereld. Hier waren ook vijf onderzoekers van Flyway Ecology groep van RUG-hoogleraar trekvogelecologie Theunis Piersma bij betrokken. Het blijkt dat de grote variatie in de ritmiek van broeden niet wordt bepaald door omgevingsfactoren of door variatie in daglicht, maar door de strategie waarmee zij met op eieren beluste predatoren omgaan.

Soorten die het vooral moeten hebben van ongezien blijven en die niet actief reageren op predatoren wisselen elkaar minder vaak af dan soorten die actief de predatoren proberen af te leiden of te verjagen. We hoeven dus geen medelijden te hebben met een vogel die wel 20 uur op zijn nest zit, want die heeft daar duidelijke afspraken over met de partner. Een vogel die lang wegblijft is niet zijn partner aan het uithongeren maar beschermt het nest tegen loerende predatoren.

Begrijpen of vogels hun broedgedrag kunnen aanpassen aan de jaarlijkse dichtheid van predatoren is nu de volgende stap. ‘Actogrammen’ die de activiteit laten zien van twee paartjes grutto’s die in Friesland broeden geven een eerste hint. Het eerste paartje vertoont normaal gedrag: de man zit ‘s nachts op het nest en overdag wisselen ze regelmatig. Het tweede paartje, dat waarschijnlijk meer predatoren rond het nest ziet, vermijdt regelmatige wisselingen en nu zit het minder oranje en dus meer gecamoufleerde vrouwtje ook vaak overdag op het nest.

Referentie: M. Bulla et al., Unexpected diversity in socially synchronized rhythms of shorebirds. Nature, 24 november 2016, doi 10.1038/nature20563

Zie ook het 'News & Views' artikel Biological rhythms: Wild times in hetzelfde nummer van Nature.

Een actogram laat zien wanneer de vrouw (geel) of de man (blauw) op het nest zit tijdens een 24-uur periode, waarbij elke rij twee opeenvolgende dagen laat zien. De schemer is weergegeven door de schuine lichtgrijze verticale lijn en geeft de tijd aan waarop de zon met een hoek van 6° en 0° beneden de horizon staat, de nacht is aangeven door donkergrijs en valt in als de zon is > 6° onder de horizon staat. De verticale zwarte en grijze lijn geven middernacht (24:00) en twaalf uur (12:00) aan. De schemer en de nacht zijn niet weergegeven in de midden van de actogram zodat de ritmiek zichtbaar blijft.