Boekrecensie: leren van de natuur

De wetenschappers van het Groningen Institute for Evolutionary Life Sciences (GELIFES) proberen evolutie te koppelen aan gezondheid. Natuurlijke systemen hebben zich onder invloed van natuurlijke selectie ontwikkeld. Als we weten hoe die selectie ons lichaam heeft ‘geprogrammeerd’ begrijpen we misschien beter waarom we ongezond eten bij stress. En waarom bloemen met mijten een nuttig cadeau zijn. In negentien verhalen legt natuurjournaliste Monica Wesseling uit wat er in Groningen ontdekt is.

Wesseling kwam tijdens de research voor een artikel in contact met onderzoekers van GELIFES. Die bleken zoveel leuke verhalen te hebben, dat ze er een boek van wilde maken. Dat ligt nu in de winkel, met als titel Waarom spreeuwen bloemen plukken en trillende muizen slimmer zijn. Hierin beschrijft zij opvallende onderzoeken op een redelijk luchtige manier.

Elke hoofdstuk beschrijft een onderzoeksvraag die in Groningen is opgepakt. Waarom plukken spreeuwenmannen bloemen voor vrouwtjes? Wie een beetje heeft opgelet tijdens de biologieles zal snel een antwoord vinden: om dat vrouwtje te verleiden tot paren, zodat de spreeuw zijn genen kan doorgeven aan de volgende generatie. Natuurlijk. Maar waarom blijft de man dan bloemen aandragen nadat de eieren al zijn gelegd?

Onverwacht

Via een vraag uit de pluimveesector, die veel last heeft van bloedluizen bij kippen, diende zich een mogelijk antwoord aan. Zouden de bloemen helpen zijn om bloedluizen uit de nesten te weren? Dat bleek inderdaad zo te zijn: op de bloemen vonden de biologen vaak een roofmijt die graag een bloedluis lust. Sterker nog, spreeuwen plukken vooral bloemen in de buurt van muizenholletjes, waar veel van deze roofmijten voorkomen.

Op deze manier komt een heel scala aan vragen voorbij, met antwoorden die net even anders liggen dan je zou denken. De natuur blijkt keer op keer even slimme als onverwachte oplossingen te bedenken. Maar soms pakt dat nadelig voor ons uit. Zo blijkt dat een ‘vette hap’ bij ratten de gevolgen van stress te verminderen. Dus dat wij vlak voor een deadline zin hebben in een broodje hamburger is te verklaren. Minder handig is het dat chronische stress ook chronische snacklust veroorzaakt. Dan wegen de negatieve effecten van junkfood zwaarder dan het stress-onderdrukkende voordeel.

De hoofdstukken zijn vlot geschreven en niet heel lang. Soms zitten er wat taaie termen in, die misschien nog wat meer verduidelijkt hadden kunnen worden. Maar Wesseling schrijft aantrekkelijk, met vaak een licht ironische toon. De hoofdstukken zijn kort, de vormgeving is strak, met eenvoudige illustraties bij ieder verhaal.

Wesseling heeft er voor gekozen de onderzoekers anoniem te houden. Ze schrijft over ‘de chronobiologen’, of ‘de Groningse neurobiologen’. Daarmee staat de vraag centraal, maar het doet soms wat afstandelijk aan. Het boek leest lekker weg en geeft een boeiende inkijk in de manier waarop GELIFES onderzoekers hun inspiratie uit de natuur halen – vaak met verrassend resultaat.

Monica Wesseling, Waarom spreeuwen bloemen plukken en trillende muizen slimmer zijn. Uitg. Kosmos, 128 blz, 2016. €12,99

Het boek is hier in te kijken.