Maak koffie van thee

Voor onderhoudende experimenten heb je niet per se een groot laboratorium nodig. Zo kun je zelf oploskoffie maken van hele sterke thee. En wat gebeurt er als je die zuivere cafeïne opeet?

Aan cafeïne worden magische eigenschappen toegeschreven – soms waar, soms niet waar. Zo word je er bijvoorbeeld wakker van (waar), je wordt er opgewekt van (ook waar), na een paar koppen teveel word je er geagiteerd van (helemaal waar) en het helpt tegen de gevolgen van mosterdgas (waarschijnlijk niet waar).

Waar of niet waar: Amerikaanse soldaten in de Eerste Wereldoorlog kregen iedere dag een rantsoen van zeven gram oploskoffie om ze te beschermen tegen mosterdgas. Waarschijnlijk heeft ook ergens een cynische generaal gedacht dat de soldaten onder invloed van hun dagelijkse dosis cafeïne wakker en opgewekt het niemandsland in zouden wandelen.

Oploskoffie was kort voor de oorlog uitgevonden, eerst door een Japanner in Chicago en vlak daarna nog een keer door een Belg in New York. Het leger koos voor de Belgische koffie; dat de uitvinder zijn naam deelde met een van de founding fathers speelde waarschijnlijk een doorslaggevende rol bij die beslissing. Zo vonden de Doughboys iedere ochtend een pakje met zeven gram George Washington Instant Coffee in hun rantsoen. Koffie en patriottisme: twee vliegen in één klap.

Tussen alle ellende in de loopgraven was een dagelijks kopje koffie een heel klein lichtpuntje. Eén soldaat beschrijft het treffend in een brief aan het thuisfront: “Ik ben erg gelukkig, ondanks de ratten, de regen, de modder, de koude wind, het gebulder van de kanonnen en het gieren van de granaten. Het neemt nauwelijks tijd om m’n kleine oliebrandertje aan te steken om George Washington Coffee te maken. Iedere avond bid ik voor de gezondheid en het welzijn van meneer Washington.”

Het isoleren van de magische stof cafeïne vereist wat werk, maar is technisch niet heel moeilijk. Een ding is wel vreemd: het recept dat de BOEM-redactie gebruikte vraagt niet om koffie maar om hele sterke thee. Waarom? Misschien omdat het een Engels recept is. Engelse thee is nou eenmaal sterker dan Engelse koffie. Waarschijnlijker is dat koffie meer chemische stoffen bevat – vooral alkaloïden, stoffen met een chemische structuur die lijkt op cafeïne – waardoor het lastiger is om zuivere cafeïne te isoleren.

Je kan de hele gebruiksaanwijzing voor de proef vinden via the Open University; samengevat: zet met acht zakjes een beker sterke thee en doe daar een schep bakpoeder bij om te zorgen dat het looizuur neerslaat. Damp de thee op een zacht vuurtje in tot je alleen nog droge, zwarte aanslag onderin de beker hebt. (Tip: dit stinkt enorm, doe het buiten.) Schraap de aanslag uit de beker, doe die in een reageerbuis en verwarm die tot 250 graden. De cafeïne sublimeert bij het verwarmen en condenseert daarna hoger in de reageerbuis in de vorm van kleine naaldvormige kristallen.

Twee korte vragen: hoe verwarm je een reageerbuis tot 250 graden en wat gebeurt er als ik de zuivere cafeïne opeet? De laatste vraag kun je beantwoorden met een wedervraag: hoe verstandig is het om een chemische stof uit een reageerbuisje te schrapen en op te eten? Eerlijk is eerlijk: en cafeïneoverdosis krijg je pas na zo’n honderd koppen koffie. Je weet dus vrij zeker dat je niet zomaar dood neervalt. Alleen is “vrij zeker” niet echt zekerheid genoeg.

Er is nog een reden om de zuivere cafeïne niet te eten: zelfs als je keurig het recept hebt gevolgd, weet je niet zeker of de naaldjes écht uit cafeïne bestaan. Wie op zoek is naar een koffiekick drinke koffie.

Een reageerbuis verwarm je tot 250 graden Celsius in een pan maïskiemolie. Zet de pan op een middelhoog vuurtje en hou met een thermometer de temperatuur in de gaten. Geschikte thermometers bestel je relatief goedkoop online.

Auteur: Ernst Arbouw