Strooi ’s gootsteenontstopper

Voor onderhoudende experimenten heb je niet per se een groot laboratorium nodig. Badzout blijkt bijvoorbeeld een beroerd strooimiddel, terwijl gootsteenontstopper onverwachte mogelijkheden biedt.

Wat gebeurt er als je te vaak naar wetenschappers luistert? Dan koop je (“Nederland krijgt een tropisch klimaat!” − “En we krijgen allemaal griep!”) veel te weinig strooizout en veel te veel griepvaccins. Daar kun je over klagen en verontwaardigde Kamervragen over stellen , maar dat doet de BOEM-redactie liever niet. We stellen alleen vast dat er ook Kamervragen waren gesteld als de situatie omgekeerd was: twee keer de hoeveelheid zout en de helft van de benodigde vaccins.

De BOEM-redactie richt zich op praktische zaken. Wat doe je met pakhuizen vol overbodige griepvaccins en wat moet je strooien als het wegenzout op is. Vraag één blijft lastig, maar de tweede is op te lossen. De Brabantse gemeente Etten-Leur kwam begin januari in het nieuws nadat een handige ambtenaar goedkoop een partij badzout op de kop tikte. Badzout is gewoon zeezout (natriumchloride, NaCl), maar met een voordeel: straten gaan er lekker van ruiken. Je vraagt je af waarom de plaatselijke VVV geen campagne begint: De Frisse Geur van Etten-Leur; een jaarlijks evenement met glühwein en chocolademelk en seizoensgebonden geuren – dennen voor kerst, rozen voor Valentijn. Een probleem: in het BOEM-lab bleek strooien met badzout (“Op basis van Dode Zeezout!”) nauwelijks beter dan niet strooien.

Voor een test heb je naast sneeuw of ijs en potentiële strooimiddelen alleen een keukenweegschaal, theezeefje en kartonnen koffiebekertjes nodig. Vul ieder bekertje met een afgewogen hoeveelheid ijs en doe bij iedere beker een gelijke hoeveelheid strooimiddel. Wat kun je als strooizoutvervanger gebruiken? Keukenzout of badzout (NaCl), bakpoeder (NaHCO₃), calciumchloride (CaCl₂) en gootsteenontstopper (NaOH) zijn geschikt, maar omdat het noodgeval is (Het! Zout! Is! Op!) kun je ook minder voor de hand liggende dingen proberen: suiker, vitamine C of gips (CaSO₄). Of fijngemalen Tamiflu. Gooi de inhoud van de koffiebekertjes door een theezeefje en meet met de keukenweegschaal na tien minuten de hoeveelheid smeltwater.

In het BOEM-lab testten we vier vervangers: Dode Zee badzout, calciumchloride, bakpoeder en gootsteenontstopper. Conclusie: strooi met gootsteenontstopper. Een koffiebeker met twintig gram ijs en een theelepel natriumhydroxide produceerde in tien minuten 20 gram smeltwater. Calciumchloride eindigde met negen gram water als tweede en badzout eindigde op een nauwelijks respectabele derde plaats met vier gram smeltwater. Bakpoeder deed niets, 0 gram.

Badzout lijkt in de proefopstelling nauwelijks te werken. Waarschijnlijk ligt dat aan de korrelgrootte. Grotere korrels lossen minder makkelijk op en werken minder snel.

Sneeuw smelten kost energie en die energie wordt als warmte aan de omgeving onttrokken. Dat betekent dat je de test nog mooier kunt maken door de temperatuurdaling in de bekertjes te meten; hoe kouder hoe beter. Als je het écht mooi wilt doen, moet je de temperatuurverandering afzetten tegen de tijd. Om uit te vinden wat het beste strooimiddel is kun je integraalrekenen of valsspelen, waarbij valsspelen de aantrekkelijkste optie is. Trek alle gemeten temperaturen van elkaar af (het gaat om negatieve waarden) het bekertje met het laagste eindresultaat is het beste strooimiddel.

Voor de volledigheid: natriumhydroxide vormt opgelost in water een sterk basische, bijtende vloeistof die a) niet zo goed is voor auto’s en b) blaren en ernstige brandwonden kan veroorzaken. Dat maakt het uiteindelijk minder geschikt als strooizout. Het betekent ook dat je bij deze proef altijd (!) handschoenen en veiligheidsbril moet dragen.

Auteur: Ernst Arbouw