Poets een ei met tandpasta

Voor onderhoudende experimenten heb je niet per se een groot laboratorium nodig. Poets een eierschaal met tandpasta en kijk hoe fluoride inwerkt op het calcium van de schaal.

In de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw werd in verschillende landen gediscussieerd over het fluorideren van leidingwater. Door fluoride aan het water toe te voegen zou je eenvoudig en op grote schaal tandbederf bij de bevolking kunnen tegengaan, maar omstreden is het wel. Je hoeft niet heel lang te zoeken om uiteenlopende commentaren te vinden: van mensen die beweren dat gefluorideerd leidingwater een grondrecht is tot tegenstanders die fluor in het drinkwater zien als een Groot Wereldcomplot.

De Amerikaanse journalist P.J. O’Rourke beschrijft in zijn boek Age and Guile. Beat Youth, Innocence and a bad haircut een eenvoudig stappenplan van het fluorideren van drinkwater naar communisme. Onontkoombare conclusie: van gefluorideerd drinkwater worden kinderen communistisch. Nou is het stuk van O’Rourke satirisch bedoeld – tenminste, dat hoop ik – maar een paar minuten googelen is genoeg om mensen te vinden die het wel serieus menen.

Fluor in het water is een complot van bolsjewistische vrijmetselaars, of tandartsen die uit zijn op wereldheerschappij. (“This is the last time you ignored my advice to floss on a regular basis, mr. Bond. Dentists will rule the world!”) Het kan ook zijn dat internet wordt volgeschreven door mensen die niet goed zijn in satire.

Bottom-line is natuurlijk dat fluor in het leidingwater vooral goed is voor vuile was en vieze vaat. Het grootste deel van het drinkwater wordt, in weerwil van de naam, namelijk niet gedronken. Er zijn bovendien efficiëntere, minder omstreden manieren om tandbederf tegen te gaan. Poetsen met fluoridetandpasta bijvoorbeeld.

Om het effect van fluoridetandpasta te zien, heb je een paar eieren, een bakje keukenazijn, een tube tandpasta en een tandenborstel nodig. Poets de onderste helft van de eieren met fluoridetandpasta, laat dat een paar minuten inwerken en leg de eieren in de keukenazijn. Het calciumcarbonaat (CaCO₃) van de eierschaal lost geleidelijk op in de azijn, maar die reactie verloopt een stuk langzamer op de gepoetste eierhelft.

Hoe werkt fluoride precies? Eerlijk is eerlijk: hoewel de BOEM-redactie braaf drie keer per dag poetst, schiet onze feitelijke kennis over tandpasta tekort. Volgens Wikipedia – onmisbare bron van vaak min-of-meer correcte informatie – werkt fluoride op drie manieren. In de eerste plaats bevordert het de remineralisatie van tandglazuur. Tandplakbacteriën maken zuur waardoor tandglazuur wordt afgebroken, wat uiteindelijk tandbederf veroorzaakt. Fluoride-ionen worden opgenomen op plaatsen waar het tandoppervlak beschadigd is en zorgen dat andere atomen – met name calcium – daar makkelijker binden. Tijdens die remineralisatie vormt zich het mineraal fluorapetiet (Ca5(PO4)3F).

In de tweede plaats maakt fluoride je gebit beter bestand tegen tandbederf. Het fluorapetiet dat zich vormt in het glazuur is harder dan het hydroxyapetiet (Ca5(PO4)3OH) dat normaal in het glazuur voorkomt.

In de derde plaats schijnt fluoride het metabolisme van tandplakbacteriën te verstoren, waardoor ze geen zuur meer produceren. Hoe minder suiker een bacterie kan omzetten in zuur, hoe minder schadelijk hij is. Wel beschouwd is die laatste methode niet heel vernuftig. Er zijn wel meer stoffen te verzinnen die het metabolisme van tandplakbacteriën verstoren. Glorix bijvoorbeeld.

Er is natuurlijk iets fundamenteel mis met onze eierpoetsproef: we deden geen controle-experiment met tandpasta zònder fluoride. We hebben hooguit bewezen dat het poetsen van eierschalen helpt. We zouden de proef eigenlijk nog een keer moeten doen met twee verschillende soorten pasta. Bij die gelegenheid zouden we ook een minder zure oplossing kunnen gebruiken. Keukenazijn is met een pH van 2 aan de zure kant. Maar waar vind je een vloeistof met pH 5? Een rondje door de keuken met een pak pH-papier biedt uitkomst: koffie heeft precies de juiste zuurgraad.

Auteur: Ernst Arbouw