SOS: struck iceberg

Voor onderhoudende experimenten heb je niet per se een groot laboratorium nodig. Een morsebericht versturen blijkt verrassend eenvoudig. En ongevaarlijk, voor de verandering.

Ergens in de laatste maanden van 1971 stuurde computerprogrammeur Ray Tomlinson zichzelf de allereerste email ooit. De inhoud van dat historische bericht was “QWERTYUIOP” – of iets van gelijke strekking. In een interview in 1993 kon Tomlinson zich alleen nog herinneren dat hij hoofdletters had gebruikt. Van de inhoud wist hij nog dat het iets onbetekenends was. Maar wat het nou precies was…

De tekst van de eerste commerciele sms-boodschap is nog wel bekend: “Merry Christmas.” Niet heel hoogdravend, maar altijd nog beter dan de tekst van het eerst telefoongesprek, tussen Alexander Graham Bell en zijn assistent Thomas Watson. “Mr. Watson, come here. I want to see you.”

Het lijkt een beetje alsof communicatiepioniers niet altijd beseffen dat ze een historische daad verrichten. Hoe anders was dat met Samuel Morse, de uitvinder van de telegraaf. Hij vroeg in 1844 de dochter van een goede vriend de tekst voor het eerste telegraafbericht te bedenken. Zij kwam met een stuk van een bijbelvers “What hath God Wrought.” (Numeri 23:23)

Morse was niet de eerste die een manier verzon om berichten over langere afstand te versturen. De Duitser Samuel Thomas van Sömmering bedacht in 1809 een systeem met 26 vergulde draden – een per letter – in een bak met een zoutoplossing. Als de verzender van het bericht op een schakelaar drukte, liep bij de ontvanger een elektrisch stroompje door de zoutoplossing. Daardoor ontstond een elektrolytische reactie waarbij een gas ontstond. De ontvanger kon de letters van de boodschap aflezen aan de bubbeltjes bij elke draad. Handig.

De uitvinding van Morse had twee sterke punten: het punten-enstreepjes alfabet, waardoor het mogelijk was om boodschappen te versturen via één enkele draad, en de manier waarop berichten bij de ontvanger werden geregistreerd. Een klokmechanisme trok een lange strook papier langs een metalen pen gekoppeld aan een elektromagneet. Als de verzender de morsesleutel indrukte, drukte de magneet het pennetje op het papier waardoor een deukje ontstond. Om onbegrijpelijke reden werd dat systeem aan het begin van de twintigste eeuw losgelaten. Het zou, dacht men, veel handiger zijn om iemand een koptelefoon te geven en het bericht, korte en lange piepjes, zelf te laten ontcijferen en opschrijven.

Morse is in 1999 afgeschaft als officieel communicatiemiddel voor de koopvaardij en marine en in het digitale tijdperk lijkt het een belachelijk ouderwetse manier om berichten te versturen. Maar snel is het wel. Een ervaren marconist (een woord dat ruikt naar stookolie, zeewater en Slauerhoff) kan al snel zo’n veertig tot vijftig woorden per minuut verzenden. Probeer dat maar eens met sms.

Het op papier registreren van een morseboodschap is een koud kunstje. Je heb alleen een pen, een elektromotortje (bijvoorbeeld uit oud batterijspeelgoed), een dikke moer en twee tierips nodig. Voor het versturen van een bericht heb je verder stroomdraad, een batterij en een drukschakelaartje nodig. Lijm de moer met secondenlijm asymmetrisch aan de as van de elektromotor en bevestig het motortje met de tierips aan het uiteinde van de pen. Leid vanaf de motor één draad naar de drukknop en vervolgens naar de batterij, leid de andere draad direct naar de batterij.

Zodra je op de schakelaar drukt, begint het motortje te draaien. Doordat de moer asymmetrisch op de as zit, verplaatst het zwaartepunt van de pen-plus-motor als de motor draait en daardoor gaat de pen trillen.

Als je de pen zonder al te veel druk langzaam over het papier beweegt, komen de punten en streepjes van het morsebericht als duidelijk herkenbare krassen op papier.

Kies een aansprekende boodschap voor je eerste test. In het BOEM-lab verstuurden we het bericht Require assistance struck iceberg. Niet bijster origineel, maar wel historisch verantwoord.

Auteur: Ernst Arbouw