Zelfmoord om het weerbericht

Voor onderhoudende experimenten heb je niet per se een groot laboratorium nodig. Je eigen luchtdrukmeter maak je van een lege fles en een stukje aquariumslang.

Door toeval kunnen soms fantastische dingen ontstaan. Dat is in een notendop de essentie van de evolutieleer. Het is ook in een notendop de ontstaansgeschiedenis van de evolutieleer. Die toevallige geschiedenis begint in het jaar 1828 in de wateren van de zuidelijke Atlantische Oceaan met de zelfmoord van de commandant van HMS Beagle, een verkenningsscheepje van de Britse marine. De Britse admiraliteit benoemde daarop Robert FitzRoy, een talentvolle luitenant van een ander schip in de regio, tot nieuwe kapitein.

Na ruim twee jaar in zuidelijke wateren, keerde de Beagle terug in Engeland. Daar benaderde FitzRoy zijn beschermheer kapitein Francis Beaufort – van de windkracht – met het verzoek of hij bij de volgende reis iemand mocht meenemen om hem gezelschap te houden. FitzRoy had moeite met de loneliness of command, de afstand die je als kapitein van een marineschip geacht werd te bewaren tot je ondergeschikten. Hij was bang dat de eenzaamheid hem tot waanzin zou drijven en vreesde dat hij, net als zijn voorganger op de Beagle, zichzelf iets zou aandoen.

Het gezelschap moest natuurlijk van fatsoenlijke afkomst zijn, een “suitable gentleman friend” met een gedegen wetenschappelijke belangstelling en, niet onbelangrijk, voldoende geld om zijn eigen reis te betalen. Uiteindelijk viel de keus op ene Charles Darwin, maar het had een haar gescheeld of Darwin had de reis moeten afzeggen. Zijn vader, verantwoordelijk voor de financiering, zag aanvankelijk helemaal niks in de plannen. Pas na ingrijpen van grootvader Josiah Wedgwood – van de theekopjes – gaf Darwin Sr. zijn toestemming.

De reis zou uiteindelijk bijna vijf jaar duren. In die periode werkte FitzRoy aan zeekaarten van Zuid-Amerika terwijl Darwin, die een groot deel van zijn tijd aan land doorbracht, materiaal verzamelde dat uiteindelijk leidde tot het ontstaanvan de evolutietheorie.

Robert FitzRoy is vooral bekend als Darwins kapitein. Minder bekend, maar minstens zo belangrijk, is dat hij de uitvinder van het weerbericht is. Vanaf 1854 verzamelde hij gegevens over luchtdruk, temperatuur, wolken, wind en neerslag uit havens en vissersdorpjes langs de Britse kust. Die gegevens werden nauwkeurig geanalyseerd en dat leidde uiteindelijk op 1 augustus 1861 tot de eerste weersvoorspelling, gepubliceerd in The Times.

Je kunt zelf met een lege fles en een stuk van ongeveer dertig centimeter aquariumslang een primitief meetinstrument maken waarmee je veranderingen in de luchtdruk kunt registreren. Boor daarvoor een gat van 5 millimeter doorsnee in de dop van de fles en wurm daar de aquariumslang doorheen. Eventueel kun je de aansluiting waterdicht maken met wat lijm. Vul de fles tot iets over de helft met water, draai de dop erop en keer hem om. Het uiteinde van de slang moet zich nu onder water bevinden. Het andere uiteinde maak je met een stukje tape vast aan de fles. De hoogte van het water in dit stuk van de slang is een relatieve maat voor de luchtdruk. Als de druk stijgt, daalt het water. En omgekeerd.

Aan het eind van zijn leven werd FitzRoy geplaagd door hevige depressies. Een constante hetze over de nauwkeurigheid van zijn weersvoorspellingen zorgde ervoor dat hij zich steeds meer terugtrok uit het openbare leven. Daarnaast werd hij geplaagd door schuldgevoel ten opzichte van zijn voormalige messmaat Charles Darwin. FitzRoy, die in zijn latere leven een overtuigd creationist was, maakte zich zorgen over het zielenheil van zijn oude vriend. Hij was bezorgd dat Darwin door de publicatie van de evolutietheorie zijn plaats in het Koninkrijk Gods had verspeeld.

Uiteindelijk werden de depressies zo hevig dat hij nauwelijks nog uit bed kwam. Tot hij zich op 30 april 1865 naar z’n studeerkamer sleepte. Daar vergrendelde hij van binnenuit de deur waarna hij met een scheermes ’n eigen keel doorsneed.

Auteur: Ernst Arbouw