Gluren door een kraslot

Voor onderhoudende experimenten heb je niet per se een groot laboratorium nodig. Met een webcam en een afstandsbediening gluur je zo door een kraskaart.

Deze herfst is het twee jaar geleden dat Ron Spronk aan de RUG promoveerde op een onderzoek naar het werk van onder meer Piet Mondriaan. De kunsthistoricus Spronk maakte de wijzigingen die Mondriaan aanbracht in een aantal van zijn transatlantische schilderijen zichtbaar door de doeken op verschillende manieren te bekijken: onder meer met röntgenstraling, onder UV-licht en met behulp van infrarood reflectografie.

Dat laatste is eigenlijk een vrij simpele techniek. Voor het kunstwerk wordt een lamp geplaatst. Met een infraroodcamera kun je vervolgens zien waar het onzichtbare infraroodstraling wordt geabsorbeerd en waar het wordt gereflecteerd. Zo kun je verdekte verflagen zichtbaar maken en onder de oppervlaktelaag kijken.
Zo ontstond deze zomer in het lab van "Ik denk dus ik plof!" het idee om een infrarood camera te gebruiken om door krasloten te kijken. De sfeer in het lab werd allengs beter; het enige wat nodig is voor het winnen van een enorm kapitaal is een camera, een lichtbron, een bevriende sigarenboer met een stapeltje ongebruikte loten en een regenachtige zondagmiddag. Hoe kom je aan een bevriende sigarenboer? Die vraag blijft nog even open, maar de onderdelen voor een infraroodcamera en geschikte lichtbron heeft bijna iedereen in huis: een webcam en de afstandsbediening van de tv.

Eerst even de theorie. Licht is elektromagnetische straling, net als bijvoorbeeld warmtestraling, radiosignalen en de straling in je magnetron. Zichtbaar licht heeft een golflengte van 380 nanometer (violet) tot 780 nanometer (rood). Daarnaast is er nog straling met een kortere golflengte, zogeheten ultraviolet licht, vooral bekend uit reclames voor zonnebrandmiddel: (UV-A, UV-B en UV-C) en als blacklight in de disco. Aan de andere kant van het spectrum bevindt zich infrarood – straling met een golflengte die kan oplopen van ongeveer 780 nanometer tot één millimeter. Bijvoorbeeld gebruikt in alarminstallaties.

Infrarood kun je zichtbaar maken met een digitale camera. De sensor van een zo’n camera is namelijk gevoelig voor infrarood maar om te voorkomen dat je filmpjes er raar uit gaan zien, zit voor de chip een filtertje dat de straling tegenhoudt. Je hoeft dus alleen dat filtertje uit je webcam te slopen en dat is meestal vrij simpel. Meestal hoef je alleen het lensje los te schroeven. Aan de binnenkant zit een vierkant glaasje met een groenige glans, wip dat glaasje eruit met een kleine schroevendraaier en schroef het lensje terug. Klaar.

Met de aangepaste camera werd in het lab een veelbelovende proef gedaan. Met een afstandsbediening als lichtbron bleek het mogelijk om in het stikkedonker opnamen te maken. Allerlei dingen bleken bovendien een heel ander kleurtje te krijgen: rozenblaadjes veranderden van rood in wit, kamerplanten werden ook wit, eurobiljetten deels onleesbaar en deels zwart, rode wijn en cola bleken doorzichtig als water.

Het bleek bovendien mogelijk door een kraskaart van de Hema te kijken; een geweldig proof of concept voor het kraslotenplan. Er werd in het lab al voorzichtig nagedacht over tropische eilanden, onroerend goed en het aflossen van de studieschuld.
Helaas bleek de werkelijkheid weerbarstiger. Kennelijk hadden ze bij de Lotto ook al eens van infrarood reflectografie gehoord. In ieder geval was het niet mogelijk om met de opstelling door een kraslot te kijken. Of, om het in de woorden van de Engelse bioloog Thomas Henry Huxley te zeggen: The great tragedy of science [is] the slaying of a beautiful hypothesis by an ugly fact.

Auteur: Ernst Arbouw