En de haring gaf licht...

Voor onderhoudende experimenten heb je niet per se een groot laboratorium nodig. Een augurk bijvoorbeeld kun je licht laten geven.

Topsy had drie mannen doodgeslagen, twee verzorgers in Texas en een dierentemmer van het circus waar ze werkte. Hij had haar een brandende sigaret gevoerd, waarna ze de man met haar slurf beetpakte en tegen de grond sloeg. Dood.
Wie kan het Topsy kwalijk nemen? Toch vonden de autoriteiten van de staat New York dat de olifant moest worden afgemaakt. Maar hoe doe je dat? Ondernemer en uitvinder Thomas Edison adviseerde Topsy te elektrocuteren. Het voorstel van Edison was een cynische marketingstunt in de felle strijd die hij voerde met George Westinghouse. Rond 1900 concurreerden de twee om dominantie op de Amerikaanse elektriciteitsmarkt; Edison met gelijkstroom, Westinghouse met wisselstroom.

Om aan te tonen dat wisselstroom onveilig was, gebruikte Edison het systeem van Westinghouse voor het elektrocuteren van allerhande dieren – katten, honden, apen, runderen. Hij slaagde er zelfs in de staat New York te overtuigen wisselstroom te gebruiken voor de op dat moment gloednieuwe elektrische stoel en hij probeerde de term Westinghoused te introduceren als alternatief voor “geëxecuteerd”.
Op 4 januari 1905 werd Topsy geëlektrocuteerd in een pretpark op Coney Island. De war of currents was op dat moment eigenlijk al beslist in het voordeel van Westinghouse en tegenwoordig gebruikt vrijwel de hele wereld wisselstroom.

Was de gelijkstroom van Edison ongevaarlijk? Geen idee. Het gebruik van 220 volt wisselstroom bij huiskamerproefjes is in ieder geval wel gevaarlijk. Voer daarom de volgende proef alleen uit als je eerder met elektriciteit hebt gewerkt en als je weet wat je doet. En lees eerst de disclaimer.
Sla twee dikke spijkers (3,5 mm) op zo’n vijf centimeter van elkaar door een latje en schroef dat op een stabiele plank. Bevestig de uiteinden van een stuk elektriciteitsdraad met een kroonsteentje aan de spijkers en schroef aan het andere uiteinde een stekker. Neem een augurk en prik hem op de spijkers. Steek (NU PAS!!) de stekker in het stopcontact.

In het lab van "Ik denk dus ik plof!" gebeurde er vervolgens helemaal niets. Tot, na vijftien tellen, de augurk begon te dampen, knetteren en, onder luid gejuich van omstanders, oranje licht begon te geven.
Door het zuur en het zout waarmee de augurk is ingemaakt, geleidt hij de elektriciteit extra goed. Dat zou, bedacht de redactie van "Ik denk dus ik plof!", dus ook moeten gelden voor andere ingemaakte etenswaren. En verdomd: een dubbelgevouwen zure haring geeft oranje licht als je er 220 volt op zet. Daarna ontstaat een vreselijke lucht van verbrande vis, vervolgens gaat het naar gekookte azijn stinken, dan ontstaat met een luide pang kortsluiting.
En dan moet je met een strak gezicht aan iemand van de technische dienst van Nijenborgh uitleggen wat er is gebeurd. Maar het kan dus wel.

Waarom geeft de haring licht? De meest waarschijnlijke verklaring is dat hij bij de elektrode opwarmt. Daardoor ontstaat damp die langs de elektrode opstijgt en daardoor ontstaat ruimte tussen het metaal en de haring. Het licht dat je ziet zijn vonkjes die in die ruimte overspringen. Dat lijkt bevestigd te worden door minuscule beschadigingen van de spijkers na afloop.
De oranje kleur van het augurkenlicht wordt veroorzaakt door natrium in het keukenzout waarmee ze zijn ingemaakt. Voor de liefhebbers: het licht heeft een golflengte van ongeveer 600 nanometer. Dezelfde dieporanje kleur kun je ook zien bij lantarenpalen langs de snelweg – natriumlampen inderdaad. Alleen is het niet heel waarschijnlijk dat die lampen een augurk bevatten. Of een zure haring.

Auteur: Ernst Arbouw