Water koken in een stofzuiger

Voor onderhoudende experimenten heb je niet per se een groot laboratorium nodig. Wil je aantonen dat water eerder kookt bij lager luchtdruk? Dan hoef je niet de Mont Blanc op. Je stofzuiger demonteren kan ook.

In het Teylers Museum in Haarlem ligt een curieus stukje rots. Het topje van de Mont Blanc, in 1787 van de berg gehakt door de Zwitserse geoloog Horace Benedict de Saussure, aldus de beschrijving.

Onzin natuurlijk – dat weten ze in het Teylers zelf ook wel. Op de top van de Mont Blanc ligt een dertig meter dik pak sneeuw en ijs en dat maakt het kwalijk stenen rapen. De Saussure heeft gewoon ergens een steen opgeraapt en die voor goed geld aan het Teylers verpatst.

De Zwitserse geoloog beklom de Mont Blanc uit wetenschappelijke belangstelling. Op de top deed hij verschillende metingen, onder meer met een barometer om zo de hoogte te kunnen bepalen. De luchtdruk is namelijk en (niet heel precieze) maat voor de hoogte: naarmate je stijgt, daalt de druk.

Voor het meten van de luchtdruk heb je niet per se een barometer nodig, het kan ook met een pannetje kokend water. Bij lage druk kookt water namelijk eerder. In een gemiddeld wintersportdorpje kookt theewater al bij ongeveer 95ºC. Op de top van de Mount Everest (8848 meter) ligt het kookpunt rond de 70 graden.

Officieel daalt het kookpunt volgens de zogeheten Vergelijking van Antoinne: log P = A – B/(T+C), maar het bereik dat voor bergbeklimmers interessant is, kun je net zo goed beschrijven met T = 100 – (h * 0,0033): iedere meter daalt het kookpunt met 0,0033 graden.

Om water bij lage druk te laten koken hoef je niet de Mont Blanc op. Het kan ook met een doorzichtige beschuitbus, een stofzuiger met een paar oude hulpstukken en een theezeef. Zaag om te beginnen het uiteinde van een van de stofzuigerhulpstukken. Zet het afgezaagde eind op de deksel van de beschuitbus en trek er met potlood een cirkeltje omheen. Let wel op dat je het afgezaagde einde op de bus zet en niet het uiteinde waar straks de stofzuiger in moet; stofzuigerhulpstukken kunnen bijna onzichtbaar taps toelopen. Als je het verkeerd doet, heb je strak een lek.

Boor een gaatje binnen de potloodcirkel, haal daar een figuurzaag door en zaag – met voldoende marge aan de binnenkant – een cirkeltje uit. Daarna is het een kwestie van heel voorzichtig passen en meten en bijschuren totdat het plastic-buisje-dat-ooit-een-hulpstukwas min of meer klemvast in het gat past. Smeer om lekkage tegen te gaan langs de aansluiting tussen de deksel en het p.b.d.o.e.h.w. (binnen- en buitenkant!) een royale hoeveelheid kunststoflijm. Om te voorkomen dat de inhoud van je lagedrukbus in de stofzuiger verdwijnt, kun je het zeefje van een theezeefje tegen de opening van de buis lijmen.

De rest is eenvoudig: kook een glas water, zet dat in de bus, deksel erop, stofzuiger aan en kijk of het weer gaat koken. Ja dus.

De Saussure was de initiatiefnemer voor de eerste beklimming van de berg, een jaar voor zijn eigen tocht. Die eerste beklimming is door Aad den Doolaard geromantiseerd in De Grote Verwildering.

Den Doolaard, zelf een fanatieke bergbeklimmer, raakte geïnspireerd toen hij in het voorjaar van 1930 als sjouwer werkte voor de film Stürme über dem Montblanc. Over zijn belevenissen op de berg schreef hij datzelfde jaar Van camera, ski en propeller. Daarin beschrijft hij een toevallige ontmoeting met Leni, de beeldschone hoofdrolspeelster: “‘Wat een schat!’, zei ik midden op straat, de hoofdstraat van het schone dorp Chamonix. Ze draaide zich om, ze was het wel degelijk: Leni [...] Meteen zag ik dat ze ogen had die glansden als een Waddenzee vlak na zonsondergang.”

Diezelfde Leni werd later beroemd als cineaste. Zo maakte ze documentaires over de Olympische Spelen in Berlijn en de nazi-partijdagen in Neurenberg. Ja, die Leni inderdaad.

Auteur: Ernst Arbouw