Lekker praktisch: koude wijn

Voor onderhoudende experimenten heb je niet per se een groot laboratorium nodig. ‘s Zomers kun je je wijn razendsnel koelen met salmiak en zout, of eventueel met ijsblokjes en keukenzout.

Iedereen vergist zich wel eens. Zo zei Bill Gates in 1983 dat de gemiddelde persoon geen behoefte heeft aan een computer met meer dan 640 kilobyte geheugen. Die uitspraak is de echo van een citaat dat wordt toegeschreven aan IBM-directeur Thomas Watson in 1943: “Er is wereldwijd markt voor hooguit vijf computers.” En dat citaat is een echo van een opmerking van de Noord-Ierse wetenschapper William Thomson, de latere Lord Kelvin, in 1897: “Radio has no future.”

Drie jaar later deed hij er nog een schepje bovenop: “In de natuurkunde valt niets meer te ontdekken. Er valt alleen nog te meten.” Wist hij veel dat ergens in Zwitserland een nog onbekende patentklerk zat te broeden op de relativiteitstheorie…

Ter verdediging: Kelvin heeft ook dingen gezegd die wél kloppen. In een van zijn lezingen sprak hij bijvoorbeeld over toegepast wetenschappelijk onderzoek: “There cannot be a greater mistake than that of looking superciliously upon practical applications of science. The life and soul of science is its practical application.”

Speciaal voor Lord Kelvin, naar wie de natuurkundige standaardmaat voor temperatuur is genoemd, hebben we deze keer een praktisch toepasbare proef: het razendsnel koelen van bier of wijn. Handig voor in de zomervakantie.

Wijn koelen kan op minstens drie manieren. Voor alle methodes heb je een lege Enkhuizer Banketbus nodig. Verder heb je, afhankelijk van de gekozen methode, salmiakpoeder en soda, ijsblokjes en keukenzout of een spuitbus met CO2 (“airduster”, verkrijgbaar bij fotowinkels) nodig.

Methode één is gebaseerd op de plotselinge afkoeling die optreedt als je salmiakzout (NH4Cl) en soda (NaCO3) tegelijk oplost in water. De proef lukt het best als je ergens zuiver salmiakzout op de kop kunt tikken, maar dat is tegenwoordig nauwelijks nog mogelijk. Tot een paar jaar terug kon je dergelijke chemicaliën gewoon bij de drogist halen, maar dat gaat niet meer. Niet getreurd: de snoepwinkel verkoopt salmiakpoeder en dat bevat vooral suiker en salmiak – no questions asked.

Vul de koekjesbus voor ongeveer de helft met water en roer daarin twee of drie fl inke eetlepels salmiakpoeder. Los daarna twee of drie eetlepels soda op en zet de wijnfles in het dropkleurige prutje dat je krijgt.

Met een thermometer kun je de temperatuur van de wijn in de gaten houden. Eén tip: gebruik deze methode niet binnenshuis. Soda en salmiak reageren met elkaar en daarbij ontstaat ammoniak. Dat stinkt en het is nog slecht voor je ook.

De tweede methode werd vroeger gebruikt door ijsmakers. Zet de wijnfles in de bus en vul de overgebleven ruimte met (fijngemalen) ijsklontjes. Schep daar royaal keukenzout overheen, vijf of zes eetlepels om mee te beginnen. Door het zout gaat het fijngemalen ijs smelten en daarvoor is warmte nodig die aan de omgeving – aan de wijn dus – wordt onttrokken.

Blijf de opstelling wel goed in de gaten houden, het liefst met een thermometer. Anders bevriest de wijn en dat is slecht voor de smaak.

Methode drie is gebaseerd op adiabatische expansie. Simpel gezegd: CO2 is onder druk vloeibaar maar verdampt razendsnel als het ineens onder normale druk komt. Daarbij wordt, net als bij de vorige proef, warmte aan de omgeving onttrokken.

Als je ooit op een onhandige manier een blikje campinggas hebt vervangen of als je spuitbusdeodorant gebruikt, ken je het fenomeen.

Maak een gaatje van ongeveer twee millimeter in de koekjesbus en steek daar het rietje van de spuitbus doorheen terwijl je het ding ondersteboven houdt. Zet de wijnfles in de bus en geef, met de bus nog steeds ondersteboven, een seconde of twintig gas. Het vloeibare gas komt onderin de bus en terwijl het verdampt, wordt je wijn gekoeld. Let wel op dat je de spetterende CO2 niet in je ogen krijgt.

Auteur: Ernst Arbouw