Prof.dr. Alex Friedrich: ‘Antibioticabeleid alleen effectief als hele zorgregio meedoet’

Zorgverlenende instanties moeten harder werken aan het besef dat het te gemakkelijk toedienen van antibiotica juist bijdraagt aan de verspreiding van resistente bacteriën. Ziekenhuizen en andere zorgverleners in dezelfde zorgregio dienen daar bovendien op dezelfde manier aan te werken, omdat de effectiviteit van preventie wordt bepaald door de zwakste schakel in het zorgnetwerk waarmee een patiënt te maken krijgt. Dat stelt Alex Friedrich, hoogleraar medische microbiologie aan de Rijksuniversiteit Groningen en het UMCG, naar aanleiding van zijn oratie op dinsdag 18 juni.

Nu de Nederlandse bevolking ouder wordt, worden meer mensen vaker in hun leven korte of langere tijd opgenomen in een ziekenhuis. Dit betekent dat meer mensen te maken krijgen met een infectie tijdens die ziekenhuisopname. ‘Het is bekend dat tussen de drie en tien procent van de opnames een infectie met zich meebrengt’, aldus Friedrich. ‘De helft van deze gevallen kun je niet voorkomen, bijvoorbeeld omdat het immuunsysteem van een patiënt te zwak is geworden. Maar de andere helft verdient onze aandacht.’

Ogen voor het onzichtbare

Infecties in ziekenhuizen vinden plaats via contact en kunnen zich soms ontwikkelen omdat ze niet snel worden gedetecteerd. In dat opzicht doen Nederlandse ziekenhuizen het nog betrekkelijk goed, want in elk ziekenhuis zijn artsen-microbioloog aanwezig en deze ‘ogen voor het onzichtbare’ zijn onmisbaar om een infectie op te merken. Friedrich: ‘Duitse of Franse ziekenhuizen bijvoorbeeld hebben hier veel meer moeite mee, we weten dat er dertig keer zo veel ziekenhuisbacteriën voorkomen. Hun ogen voor dit probleem, de artsen-microbioloog, hebben dan ook geen eigen afdelingen meer aan die ziekenhuizen.’ Daar staat overigens tegenover dat in Duitse ziekenhuizen wondinfecties na operaties weer aanzienlijk minder vaak voorkomen. ‘We weten niet precies waarom dat zo is, maar daar valt dus voor Nederland weer iets te leren.’

Drie kerntaken

De bestrijding van het risico van ziekenhuisinfecties kent in feite drie kerntaken. ‘Zonder ogen voor het onzichtbare ben je blind, dat is één’, zegt Friedrich. ‘Je hebt dus medische en moleculaire microbiologen nodig.’ In de tweede plaats moet worden voorkomen dat een bacterie vrij spel krijgt. ‘Goede handenhygiëne, die geldt voor iedereen die contact heeft met de patiënt.’ En dan is er nog stap drie, omdat desondanks er altijd een kans op besmetting blijft: ‘Geef antibiotica alleen wanneer het noodzakelijk is. Juist het toedienen van niet-noodzakelijke antibiotica biedt een kans aan resistente bacteriën om zich te verspreiden over het lichaam van de patiënt.’

Effectiviteit

Op dat laatste punt kan volgens Friedrich winst geboekt worden in de Nederlandse zorgregio’s. Bewust wijst Friedrich op deze zorgregio’s, want effectiviteit volgt alleen wanneer alle partners in een zorggebied hetzelfde beleid volgen. ‘Een ziekenhuis alleen is niet genoeg, een deel van de patiëntenpopulatie komt bijvoorbeeld eveneens bij de huisarts, een verpleeghuis of uit een ziekenhuis in Duitsland of België. Het beleid is al goed, maar we weten uit onderzoek dat voor succes juist de laatste meter cruciaal is. En die laatste meter is de implementatie van dat beleid. Iedereen moet mee doen, anders werkt het niet goed.’ Zowel binnen de zorgregio’s als binnen de behandelteams moet er draagvlak voor het beleid worden geschapen. De ogen voor het onzichtbare, de schone handen aan het bed en de beslissers in behandelteams slagen alleen als ze het samen doen.

Belangrijke tol artsen-microbioloog

Een belangrijke rol bij het voorkomen van toedienen van niet-noodzakelijke antibiotica is weggelegd voor de artsen-microbioloog. Het kost namelijk tijd om microben te identificeren wanneer er een vermoeden van besmetting is. ‘Het duurt al gauw 36 uur voordat de uitslag bekend is en duidelijkheid ontstaat of het antibioticum wel noodzakelijk is. Het lijkt erop dat nieuwe methoden deze tijd kunnen terugbrengen tot misschien slechts twee uur en het belang daarvan zal duidelijk zijn. Wanneer het onzichtbare sneller zichtbaar gemaakt wordt, kan er immers ook sneller met zekerheid besloten worden of een antibioticum nodig is of dat bijzondere hygiënemaatregelen volstaan. En elke keer dat er geen niet-noodzakelijk antibioticum wordt toegediend, daalt de kans op infectie met een resistente bacterie.’

Curriculum Vitae

Prof.dr. Alex Friedrich is als hoogleraar medische microbiologie verbonden aan de Rijksuniversiteit Groningen en het Universitair Medisch Centrum Groningen, waar hij tevens hoofd is van de afdeling Medische Microbiologie. Vorig jaar ontving Friedrich de Gesundheidtspreis Nordrhein-Westfalen voor het UMCG-project EurSafety Health-net, dat zich richt op het voorkomen van infecties. Meer dan honderd Nederlandse en Duitse ziekenhuizen en verpleeghuizen werken inmiddels mee in dat project, ofwel vier zorgregio’s in een gebied met meer dan tien miljoen inwoners.