Meer Joden in vijf Groningse gemeenten vermoord dan tot nu toe bekend: 90%

In de Tweede Wereldoorlog zijn in vijf gemeenten in de provincie Groningen meer joden vermoord dan tot nu toe werd gedacht. Dit blijkt uit onderzoek van Richard Paping, historicus aan de Rijksuniversiteit Groningen. Voorheen werd gedacht dat 15% van de Joodse inwoners van deze gemeenten de oorlog overleefde. Nu blijkt minder dan 10% de oorlog te hebben overleefd. Het contrast met het landelijke gemiddelde van 27-29% overlevenden is daarmee nog groter dan eerder werd gesteld.

Gemeenten

Onder leiding van Paping, Universitair Hoofddocent Economische en Sociale Geschiedenis aan de Rijksuniversiteit Groningen, is een onderzoek uitgevoerd naar de rol van vijf Groningse gemeenten bij de onteigening van Joodse eigendommen in en na de Tweede Wereldoorlog. Dit gebeurde in opdracht van de gemeenten Het Hogeland, Midden-Groningen, Oldambt, Veendam en Westerkwartier. In het kader van dit onderzoek is tevens nauwkeurig nagegaan wat de overlevingskansen zijn geweest van de Joden die medio 1942 woonden op het grondgebied van deze vijf gemeenten. Samen beslaan deze gemeenten bijna twee derde van de provincie Groningen buiten de stad. Voor elke Joodse inwoner is exact nagegaan of deze de oorlog al dan niet overleefde.

Uitgeroeid

Het zeer schokkende resultaat was dat minder dan 10% (9.7%, oftewel 111 van de 1.142) van deze Joodse inwoners de oorlog overleefde en dus meer dan 90% werd vermoord. Bijna alle vaak eeuwenoude Joodse gemeenschappen in het Groningse gebied zijn vrijwel geheel uitgeroeid. Deze nieuwe schatting van het aandeel vermoorde Joden is om twee redenen zeer opmerkelijk.

Landelijk gemiddelde

Ten eerste is dit percentage van slechts 10% overlevenden veel lager dan de thans bekende schattingen voor Nederland, die in de orde lijken te liggen van 27-29%. Het aandeel vermoorde Joden in de Holocaust behoort daarmee tot de allerhoogste van Nederland, terwijl dit aandeel vermoorden in Nederland al heel hoog is in Europees perspectief.

Lager percentage

Ten tweede was het aandeel overlevenden in het gebied volgens een eerdere schatting ongeveer 15% (en het aandeel vermoorde Joden circa 85%). De resultaten van het nieuwe onderzoek laten dus zien dat een derde minder Joden de genocide in het onderzoeksgebied overleefde. Overigens hoeft dat niet te zeggen dat het aandeel vermoorde Joodse inwoners elders in Nederland ook is onderschat, omdat het onderzoek van Paping zich alleen richtte op de Groninger gemeenten.

Overlevingskans

Ongeveer een vijfde van de overlevende Joden bleek gemengd gehuwd, terwijl de leeftijdsgroep tussen de 20 en 50 jaar een iets hogere overlevingskans bleek te hebben. Voor elke leeftijdsgroep was die echter steeds minder dan 20%. Kinderen tussen de 5 en 19 jaar en ouderen boven de 55 jaar hadden slechts een minieme kans om de door de nazi’s georganiseerde en uitgevoerde genocide te overleven. Nader onderzoek naar het dramatisch hoge percentage vermoorde Joden in het onderzochte gebied lijkt nodig, aldus Paping. Als mogelijke oorzaken draagt hij aan: de vroege deportatie van Joodse families uit het gebied (begin november 1942), terwijl daarvan de jongere mannelijke hoofden van huishoudens al in juli waren weggevoerd in kader van ‘werkverschaffing’ in juli 1942. Hierdoor werden de gezinnen feitelijk gegijzeld en doken zij nauwelijks onder. Van die mannen was overigens begin oktober 1942 al een derde vermoord door de nazi’s.

Meer informatie

Richard Paping