Moral responsibility at the limits of awareness

Morele verantwoordelijkheid aan de grenzen van het bewustzijn

Morele verantwoordelijkheid gaat over de vraag of mensen lof of blaam treft voor hun handelen. Men gaat er over het algemeen van uit dat men om moreel verantwoordelijk te zijn, moet aan bepaalde voorwaarden moet voldoen. Je moet bijvoorbeeld voor rede vatbaar zijn en je moet je bewust zijn van wat je doet. Immers, als je niet weet dat wat je doet moreel verkeerd is dan lijkt blaam ook niet gepast.

Echter: in de laatste decennia zijn sommige filosofen gaan twijfelen aan deze ‘bewustzijns-voorwaarde.’ Allereerst geven bevindingen uit de cognitieve wetenschappen reden om te twijfelen aan de causale effectiviteit van het bewustzijn. Daarnaast zijn er allerlei handelingen aan de grenzen van het bewustzijn waar je alsnog verantwoordelijk voor lijkt te zijn, zoals voor gedrag uit gewoonte, voor misdragingen tijdens dronkenschap of simpelweg voor het vergeten van een afspraak.

In dit proefschrift beargumenteert Van Dommelen dat de bevindingen uit de neurowetenschappen en de genoemde handelingen aan de grenzen van het bewustzijn geen reden vormen om de bewustzijnsvoorwaarde voor morele verantwoordelijkheid op te geven. Dit beargumenteert hij door morele verantwoordelijkheid door de tijd heen te analyseren, omdat we hierdoor een helder beeld krijgen van waarom en wanneer bewustzijn van de morele lading van een handeling cruciaal is voor morele verantwoordelijkheid.Van Dommelen concludeert dat de bewustzijns-voorwaarde in afgezwakte vorm plausibel is. Hij concludeert dat het herleiden van verantwoordelijkheid voor gedrag buiten je controle naar eerdere handelingen binnen je controle alleen verantwoordelijkheid biedt voor de consequenties van de oorspronkelijke keuzes. We kunnen het gedrag buiten de controle niet zien als een losstaande expressie van de kwaliteit van de wil. Er is, zo schrijft Van Dommelen, geen morele verantwoordelijkheid voor het onbewust nalaten van handelen zoals wanneer je iets vergeet, maar dat betekent alsnog dat (1) het gepast is om je schuldig te voelen, (2) het geoorloofd kan zijn om de nalatende persoon te beschuldigen en (3) de nalatende persoon zou moeten compenseren voor het nalaten van de handeling.

Proefschrift: http://hdl.handle.net/11370/dc0e6c0b-65c7-4052-9715-256483cc0f4a