Hoe de echo van de Oekraïne doorklinkt van Beijing tot de Zuid-Chinese Zee

Ja; China is een fervent voorstander van nationale soevereiniteit en territoriale integriteit. Maarnee; China heeft opvallend genoeg geen afstand genomen van de recente Russische militaire inname van de Krim. Beijing bekritiseert bondgenoot Rusland niet, althans niet openlijk. In een recente VN-Veiligheidsraad resolutie over het referendum op de Krim, heeft China zich onthouden van stemming.

Ondanks dat Beijing miljarden heeft geïnvesteerd in een diepzeehaven in het strategische gebied dat de Krim heet, blijft China proberen zich diplomatiek neutraal door de Rusland-Oekraïne crisis heen te manoeuvreren. Een crisis die inmiddels een oude zweem van Koude Oorlog gevoelens van Oost (Rusland) versus West (Europa, NAVO en de VS) doet herleven.

Een Krim dat zich afscheidt van de Oekraïne levert China duidelijke binnenlandse parallellen op – denk aan Taiwan, Tibet en Xinjiang. Beijing blijft echter diplomatie en dialoog als enige politieke oplossing propageren. Ondanks de Russische militaire interventie in de Krim, en mogelijke spanningen rondom gebieden in Oost-Oekraïne.

China stelt de territoriale integriteit en soevereiniteit van de Oekraïne te respecteren alsook de geschiedenis van Rusland op het schiereiland. Het persbericht op het Chinese ministerie van buitenlandse zaken stelt dubbelzinnig dat “er redenen zijn dat de situatie in Oekraïne is wat die vandaag de dag is”. Verwarrend. Duidelijk maakt het in ieder geval dat China in een spagaat zit. Tussen het hooghouden van haar normen van non-interventie aan de ene kant en de realiteit van het gedrag van bondgenoot Rusland on the ground aan de andere kant. Hoe manoeuvreert China zich om dit dilemma heen? En wat zijn de belangen van China inzake de Oekraïne? Drie redenen waarom de echo van de Rusland-Oekraïne crisis tot in de Zuid-Chinese Zee hoorbaar is.

Reden 1: Amerika en de G7

In de slotverklaring van de G7-top in Brussel deze zomer werden zowel zorgen geuit over de Oekraïne als de maritieme spanningen in de Zuid-Chinese Zee. De druk op China wordt impliciet opgevoerd door te verklaren dat de G7-landen* tegen “elke unilaterale poging van een partij om territoriale of maritieme claims te verdedigen middels intimidatie, dwang of het gebruik van geweld” is. De landengroep roept op tot oplossingen volgens het internationaal recht. Er staan niet alleen internationale normen op het spel, maar ook wordt er aandachtig gekeken naar hoe vooral Amerika op de crises reageert.

Of en hoe de VS ingrijpt lijkt een mogelijke precedentwerking te hebben in andere situaties. Althans, zo wordt de huidige crisis gezien; als een testcase voor de macht van Amerika. Een Chinese hoogleraar op reis in Europa zegt hierover: “We kijken in China met veel interesse naar hoe de VS reageren in de Oekraïne. Als ze niet reageren, betekent dat misschien dat ze ook niet meteen ten oorlog trekken voor de omstreden Diaoyu-Senkaku eilanden. Japan claimt die eilanden, net als China, maar de VS staan garant voor het Japanse grondgebied. Het heeft Japan wél ontgoocheld dat de VS niet reageerden toen China de eilandjes opnam in zijn luchtverdedigingsidentificatiezone. De vraag blijft dus hoe sterk veiligheidsgaranties van de oude hegemoon zijn.” (MO*, 7 augustus 2014).

Wat er gebeurt in de Oekraïne en hoe met Rusland wordt omgegaan, schept voor Beijing verwachtingen over hoe met China in de Zuid-Chinese Zee wordt omgegaan. De toewijding van Amerika aan haar veiligheidsgaranties aan bondgenoten Japan, Taiwan en Zuid-Korea wordt inmiddels in menig hoofdstad in Azië in twijfel getrokken.

Reden 2: Rusland-relaties

Terwijl de EU sancties heeft afgekondigd tegen Rusland, slaat Poetin hard terug. Deze keer door een importverbod voor agrarische producten uit de EU, waar ook Nederland flink door wordt geraakt. Poetin is daarom op zoek gegaan naar nieuwe afzetmarkten en heeft die gevonden in Azië. Een historische Rusland-China gasdeal van het megalomane bedrag van 400 miljard dollar is recent getekend in Beijing. Ter vergelijking: dat is meer dan het jaarlijkse Bruto Nationaal Product van Colombia. Poetin probeert dus haar verslechterde relaties met Europa van de afgelopen jaren met een verschuiving van aandacht naar Azië te compenseren. En who blames him? Je kunt in de internationale politiek immers maar beter niet op één paard wedden. In zekere zin profiteert China dus van de verslechterde relaties tussen Rusland en Europa.

De druk op China en andere landen in Azië door de VS en Europa om de sancties tegen Rusland te respecteren neemt toe. China kan echter het gas én de strategische ruimte goed gebruiken. En Europa? Die moet meer en meer een beleid voeren waarin Rusland, Oost-Europa en Azië samen worden bezien in plaats van als gescheiden geografische eenheden.

Reden 3: China in Kiev

En dan de belangen van Beijing in de Oekraïne. Die zijn ook niet onaanzienlijk. Naast de eerder genoemde diepzeehaven profiteert China van de technologische expertise van de Oekraïne. De scheepsbouwindustrie langs de kust van de Zwarte Zee heeft al eerder het eerste Chinese vliegdekschip geleverd aan Beijing. Kiev is verder goed in het maken van defensieonderdelen en technologie die China goed kan gebruiken. Het zou één van de redenen zijn dat Beijing Rusland niet volledig steunt in haar missie om de Russische invloedsfeer uit te breiden naar de voormalige Sovjetrepublieken en inname van de Krim. En zich afzijdig heeft gehouden in de VN Veiligheidsraad resoluties. China heeft niet de behoefte om nog afhankelijker te zijn van Moskou in haar defensiebehoeften. Iets met een paard en wedden.

Mocht de Oekraïne lid worden van de EU, wordt de technologie- en wapenhandel moeilijk door het Europese wapenembargo tegen China. Mochten echter delen van de Oekraïne onder Rusland gaan vallen, dan zal de handel mogelijk ook aan andere criteria gaan voldoen. Zoals de investeringen van China in de diepzeehaven in de Krim inmiddels door Rusland zijn overgenomen en heronderhandeld worden.

De uitkomsten van de crisis in de Oekraïne hebben dus alles bezien meer impact op China’s beleid dan je op het eerste oog zou zeggen. Zeker als het gaat om haar langetermijnvisie op economische groei en (defensie)modernisering. Een echo die in Chinese politieke kringen in ieder geval luid en duidelijk doorklinkt.