D66 jaaroverzicht 2007

Uit: P. Lucardie en G. Voerman, 'Kroniek 2007. Overzicht van de partijpolitieke gebeurtenissen van het jaar 2007' in: G.Voerman (red.), Jaarboek 2007 Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen (Groningen 2009), 3-71, aldaar 27-31.

Inleiding

‘Uithuilen en opnieuw beginnen’, zo zou men 2007 voor D66 kunnen samenvatten. In de opi­niepeilingen bleef de partij rond de drie zetels schommelen – het aantal dat zij in novem­ber 2006 bij de Tweede Kamerverkiezingen had behaald. De partij probeerde te achterhalen waar­aan de voortdurende electorale neergang sinds 1994 te wijten was. Politiek leider Alexander Pechtold onderscheidde zich in de Tweede Kamer door zijn welsprekende kritiek op het nieuwe kabinet en werd door de parlementaire pers in december dan ook tot politicus van het jaar geko­zen.

De crisis van 2006 en de nasleep

Aan het begin van het jaar leek D66 in een zware crisis te verkeren. Oud-Tweede Kamerlid Bert Bakker onthulde in een interview dat zijn partij in 2006 bijna ten onder was gegaan aan een ‘knalhard machtspel’ tussen de fractie en de bewindslieden (de Volkskrant, 27 januari 2007). Oud-partijleider Hans van Mierlo zou op de achtergrond ook een belangrijke rol heb­ben gespeeld om het leiderschap van Tweede Kamer­fractievoorzitter Boris Dittrich te onder­mijnen, nadat deze in maart 2005 had geweigerd minister Thom de Graaf te steunen bij de hervorming van het kiesstelsel (zie Jaaroverzicht 2005). Toenmalig minister Laurens Jan Brink­horst zou in januari 2006 gedreigd hebben zijn partijlidmaat­schap op te zeggen als de fractie het kabinet liet vallen vanwege zijn besluit om deel te nemen aan een militaire missie in Afghanistan (zie Jaaroverzicht 2006). Het landelijk bestuur stond volgens Bakker achter de bewindslieden die het kabinet trouw wilden blijven (zijn lezing wijkt hiermee af van wat eerder werd vermeld; zie Jaaroverzicht 2006). Brinkhorst ontkende dat hij in januari met zijn partijlidmaatschap ‘gewapperd’ zou hebben, maar gaf toe dat hij het spel ‘heel hard’ gespeeld had (de Volkskrant, 27 januari 2007). Hij zou overigens over voortzetting van de mis­sie in Afghanistan met de Tweede Kamerfractie van zijn partij van mening blijven ver­schillen, zo bleek uit een interview dat hij in december gaf (NRC Handelsblad, 14 decem­ber 2007). Ook in juni 2006 had Brinkhorst een kabinetscrisis willen voorkomen, maar dit keer slaagde hij daar niet in (zie Jaaroverzicht 2006).

Bezinning en vernieuwing

Waarnemend partijvoorzitter Gerard Schouw presenteerde op 16 maart een notitie van het lande­lijk bestuur, Klaar voor de klim, waarin men de crisis en interne onrust grotendeels toeschreef aan de deelname van de partij aan de regering. Daarnaast zouden bestuurders en (oud-)volks­vertegenwoordigers te veel op de persoon spelen in interne discussies. Veel afde­lingen had­den te weinig kader om nog effectief te kunnen functioneren, al wisten sommige ‘parels aan de basis’ door opvallende voorstellen en actief optreden naar buiten hun vitaliteit te herwin­nen.

Het bestuur meende dat D66 in de oppositie zijn profiel weer zou kun­nen versterken. Daartoe stelde het een vijftal projecten voor die de komende drie jaar gerealiseerd zouden moeten worden: ‘Debat Cen­traal’ (meer relevante debatten, via expertpanels, peilingen, de Perma­nente Programmacommissie en het Kenniscentrum); ‘Parels aan de basis’ (actieve volksvertegenwoordigers en goed lopende afdelingen adopteren minder actieve afdelingen voor een bepaalde periode); een D66 Academie met ‘masterclasses’ voor potentiële gemeenteraadsleden en afdelingsbestuurders; een ledenwerfcampagne; en herziening van de (te ingewikkelde) reglementen van de partij. Op 30 maart bespraken provinciale lijsttrekkers, kandidaten en Statenleden de notitie. Het par­tijcongres keurde de voorstellen op 12 mei in Rotterdam goed. In zijn toespraak stelde Pechtold dat D66 wat hem betreft inhoudelijk niet hoefde te veranderen, maar zich vanuit de afdelingen zou moeten her­stellen.

Herziening statuten en reglementen

Op het najaarscongres, dat op 17 november in Nijme­gen plaatsvond, werden de projecten die in mei waren goedgekeurd nader uitgewerkt, en de statuten en reglementen herzien. Enkele artikelen werden ingekort en vereenvoudigd. Nieuw waren het stemadvies dat de voorzitter van het landelijk bestuur en de lijsttrekker uit zouden brengen bij de interne verkiezing van kandidaten voor vertegenwoordigende lichamen, en de mogelijkheid om de lijsttrekker niet op het congres maar door middel van een poststemming door de leden te laten kiezen.

Verkiezingsanalyse 1994-2006

Het voorjaarscongres had in een motie het landelijk bestuur verzocht om een structurele ana­lyse van de verkiezingsnederlagen van 1994 (toen D66 24 Kamerzetels behaalde) tot 2006 (drie zetels). Daartoe stelde het bestuur in juli een commissie in onder leiding van oud-Tweede Kamer­lid Louise Groenman. De commissie presenteerde haar bevindingen, getiteld Verlo­ren vertrouwen en de weg naar herstel, op het najaarscon­gres. Ook zij weet de electo­rale neergang in de eerste plaats aan de wijze waarop D66 regeringsverantwoorde­lijkheid had gedragen: teveel als deel van het systeem, dat men juist wilde veranderen. Daarnaast was de partij vaak naïef in onderhandelingen, miste zij een consistente elec­torale strategie en straalde zij vaak te weinig eenheid en daadkracht uit. D66 zou zich inhoudelijk opnieuw moeten oriënteren, met name rond nieuwe kwesties als inte­gratie en immigratie. Ze zou de democratise­ringsgedachte breed moeten (blijven) uitdragen en meer contacten leg­gen met maatschappelijke organisaties zoals het Humanistisch Verbond en de Consumentenbond. Regie en communicatie binnen de partij zou­den verbeterd dienen te worden.

Najaarscongres

Op het najaarscongres in november hekelde partijleider Pechtold in zijn rede het gebrek aan hervormingsijver bij het vierde kabinet Balkenende, volgens hem vooral gemotiveerd door vrees voor maatschappelijke weerstand. Hij pleitte voor een ‘participatiestaat’ in plaats van een ver­zorgingsstaat. Ook immigranten zouden aangemoedigd moeten worden om te partici­peren, niet om te assimileren. Voorts drong hij opnieuw aan op een parlementair onderzoek naar de deelname van Nederland aan de oorlog in Irak. De voorzitter van de Sociaal-Econo­mische Raad, Alexander Rinnooy Kan, hield een toespraak over problemen in het onderwijs.

Partijvoorzitter

Partijvoorzitter Frank Dales had in december 2006 in een brief aan de leden zijn vertrek op 2 maart 2007 aange­kondigd. Hij combineerde het voorzitterschap met het burgemeesterschap van Breukelen. Beide func­ties deden een toenemend beroep op zijn inzet, wat hem noopte een keuze te maken. Overigens zou hij in juni het burgemeestersambt ook neerleggen en directeur van de Dierenbescherming worden.

Schouw, fractievoorzitter in de Eerste Kamer en partijvoorzitter van 1999 tot 2002, nam het partijvoorzitterschap waar tot het voorjaars­congres, dat op 12 mei een nieuwe voorzitter zou aanwijzen. Met 271 van de 458 uitgebrachte stemmen koos het congres Ingrid van Engelshoven, directeur van de Stichting Verantwoord Alcoholgebruik (STIVA) en oud-secretaris van Tweede Kamerfractievoorzitter De Graaf. Ze kondigde in haar toespraak aan, de verbindingen tussen de diverse partijgeledingen te willen verbeteren, meer inhoudelijk debat te willen bevorderen en het gesprek met sociaal-liberalen buiten D66 aan te gaan.

Provinciale Statenverkiezingen

In februari en maart maakten de fractievoorzitters in Eerste en Tweede Kamer, Schouw en Pechtold, samen met de provinciale lijsttrekkers een ‘D66 Grande Tour 2007’ door de twaalf provincies. Schouw trad op als campagneleider bij de Statenverkiezingen. D66 legde in de campagne onder meer nadruk op haar plan om provincies samen te voegen in landsdelen. Zo zouden Gelderland en Overijssel het Landsdeel Oost moeten vormen, ook om tegenwicht te bieden aan de Randstad (die eveneens een landsdeel zou worden).

Bij de Statenverkiezingen op 7 maart ging D66 terug van 31 naar negen zetels (zie tabel 1). De partij ver­loor in alle provincies kiezers. In Dren­the, Flevoland, Friesland, Overijssel en Zeeland ver­dween ze uit de Staten, in Groningen en Limburg wist ze haar zetel te behouden, elders ver­loor ze wel zetels maar hield er nog wel één of twee over. Ten opzichte van de Tweede Kamerverkie­zin­gen van 2006 boekte D66 echter lichte vooruitgang.

Eerste Kamerverkiezingen

In oktober 2006 had het partijcongres Schouw tot lijsttrekker gekozen voor de Eerste Kamer­ver­kiezingen (zie Jaaroverzicht 2006). De stemadviescommissie, voorgezeten door A. van Vliet, maakte in december haar aanbevelingen voor de rest van de lijst bekend. Voor de eerste ‘tranche’ – de plaatsen drie, vier en vijf – noemde ze (in alfa­betische volgorde) Joris Backer, voorzitter van de commissie die het ver­kiezingsprogram had ontworpen en juri­disch directeur van de luchtha­ven Schiphol; Hans Engels, docent staatsrecht aan de Rijks­univer­seit Gro­ningen; en Boele Staal, commissaris van de koningin in Utrecht (tot 7 juni 2007). De leden stelden via een poststemming tussen 23 januari en 15 februari 2007 de volgorde vast. Op de tweede plaats kwam Staal; op de derde de door de stemadviescommissie voor een lagere ‘tranche’ aanbevolen Johanna Boogerd-Quaak, van 1994 tot 1999 en van 2003 tot 2004 lid van het Europees Parlement; en op de vierde Engels.

D66 had een lijstverbinding met de OSF en de VVD gesloten. Bij de senaatsverkiezingen van 29 mei ver­loren de Democraten één zetel (zie tabel 2). Naast Schouw werd niet nummer twee maar num­mer vier op de lijst gekozen, dankzij voorkeurstemmen. Hierbij speelde de regio­na­le afkomst en de staatsrechtelijke kennis van Engels een rol. Het lande­lijk bestuur betreurde dat sommige Statenleden de door de leden vastge­stelde volgorde van de lijst niet respecteerden.

Personalia

Op 8 november overleed Aad Nuis, die staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Weten­schap­pen in het eerste kabinet Kok (1994-1998), lid van de Eerste Kamer (1983-1986) en van de Tweede Kamer (1981-1982 en 1986-1994) was geweest. Hij was eerder bekend geworden als publi­cist en literair criticus.