Corona houdt de wereld al geruime tijd in haar greep. In de hoop de verdere verspreiding van het virus tegen te gaan, nemen (nationale) regeringen vele maatregelen, zoals bijvoorbeeld het dragen van mondmaskers, de beperking van sociale contacten, verplicht telewerken, en de invoering van  een avondklok. Sommige van deze maatregelen leiden tot een beperking van de vrijheid van religie, en dan in het bijzonder van het recht om “zowel in het openbaar als privé zijn godsdienst te belijden of overtuiging tot uitdrukking te brengen in erediensten, in onderricht, in praktische toepassing ervan en in het onderhouden van geboden en voorschriften” (EVRM, art. 9). 

Omwille van de uiteenlopende culturele, sociologische en historische contexten van de diverse Europese lidstaten geeft het Europees Hof voor de Rechten van de Mens deze lidstaten een zekere vrijheid om te bepalen hoe ze de vrijheid van godsdienst gestalte geven. Dat deze ‘margin of appreciation’ in de feiten tot een ander beleid kan leiden, blijkt onder meer uit de manier waarop buurlanden België en Nederland met de vrijheid van godsdienst zijn omgegaan tijdens de pandemie. Terwijl religieuze groepen in Nederland niet verplicht waren om de restricties te volgen die wel verplicht waren voor andere organisaties (vb. sportclubs, jeugdbewegingen, culturele organisaties), was dat anders in België, waar ook religieuze groeperingen zich aan de strikte coronamaatregelen dienden te houden. Daar waar in België strenge inperkingen inzake geloofsbeleving eenduidig werden opgelegd en afgedwongen, trachtte de Nederlandse overheid de religieuze organisaties aan de regels te binden door die slechts als ‘dringend’, en dus niet als ‘dwingend’ voor te stellen.

De Nederlandse regering gaf aan dat een pandemie geen gegronde reden is om de religieuze vrijheid te beperken. De vrijheid om bijvoorbeeld te sporten, op familiebezoek te gaan of een cultuurhuis te bezoeken, werd echter wel aan banden gelegd. De vraag is of het verschillend behandelen van religieuze activiteiten en organisaties enerzijds en van seculiere equivalenten anderzijds, wel verdedigbaar is vanuit het standpunt van staatsneutraliteit (gelijkheid, vrijheid, non-discriminatie). In de hedendaagse samenleving die wordt gekenmerkt door secularisering, individualisering en religieuze de-institutionalisering lijkt die juridische beklemtoning van religieuze vrijheid vooral een anachronisme te zijn dat onrechtvaardigheid kan creëren. Immers, waarom zou je geen theatervoorstelling mogen bijwonen als dat op een veilige manier kan, terwijl je de zondagsmis wel zou mogen bijwonen?

Principieel hoort een neutrale overheid haar burgers als vrije en gelijke individuen te behandelen. Dat veronderstelt dat hen een vergelijkbare vorm van respect en zorg toekomt. Een neutrale overheid hoort zich daarom terughoudend op te stellen met betrekking tot de verschillende – al dan niet religieuze –  opvattingen over het goede leven die burgers erop (kunnen) nahouden. Indien  de overheid dus meent dat er, met het oog op een legitiem doel zoals de volksgezondheid, inperkingen nodig zijn voor de manier waarop mensen hun ‘opvatting over het goede leven’ beleven, dan is er geen goede reden om daarbij een principieel onderscheid te maken tussen religieuze en niet-religieuze activiteiten. Zowel de bevoorrechting als de benadeling van religie hebben volgens ons dan ook geen plaats in een liberaal-democratische samenleving waarin, vanuit het neutraliteitsprincipe, kerk en staat principieel gescheiden zouden moeten zijn. 

Wil je het hele artikel van François Levrau en Leni Franken lezen? Dit is open access toegankelijk via Religie & Samenleving: Franken, L. & Levrau, F. (2021). Godsdienstvrijheid en covid-19 in Nederland: een kritische analyse. Religie & Samenleving. 16 (2) 167-197.