Corona en de theodicee 

Het was eind januari 2020. Corona was vanuit West-Europees oogpunt vooral een Aziatisch probleem met de focus op China, waar het virus als eerste de kop opstak. In eerste instantie gebeurde er in Nederland niets. Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu ( rivm ) meldde dat we niets te vrezen hadden. Totdat Corona zich ook in Nederland meldde… en de rest is geschiedenis.

Opvallend aan de nu al weer jaren voortslepende maatschappelijke discussie over Corona en Coronamaatregelen is dat er eigenlijk twee type reacties zijn. De ene reactie probeert de schuld van de Coronacrisis af te schuiven op een groep zondebokken: de Chinezen, de Aziaten, de Brabanders, de Bible Belters, de ongevaccineerden, enzovoorts. De andere reactie is juist naar binnen gericht: ‘we’ kunnen iets leren van deze crisis: meer aandacht voor spiritualiteit, kritiek op de rat race, focussen op wat echt belangrijk in het leven is, zoals vrienden of familie.

Theodicee

Nederland is natuurlijk geen christelijk land meer in de strikte zin van het woord, maar een oplettend theoloog kan in deze twee reacties duidelijk sporen zien van de theologische theodicee-discussie. De theodicee probeert antwoord te vinden op de oeroude vraag: Si Deus, Unde Malum? ‘Als God bestaat, waarom bestaat dan het kwaad?’ Een lastige kwestie, aangezien christenen Gods almacht en goedheid graag in stand willen houden, maar ook zien dat het in de wereld geregeld een enorm zooitje is.

Om op die theodicee-vraag antwoord te geven, bestaan er grofweg twee opties: een Irenaeïsche (naar Irenaeus van Lyon) en een Augustiniaanse (naar Augustinus van Hippo). De Irenaeïsche theodicees proberen het lijden in de wereld te relativeren. God laat het kwade toe, omdat de mens er iets van kan leren, zoals vertrouwen op God, inkeer van eigen zondigheid. De Augustiniaanse theodicees proberen vooral God zelf te excuseren: het is niet God die voor het lijden kiest, maar we moeten de schuld geven aan die vermaledijde mens met zijn vrije wil.

In de Nederlandse (en wereldwijde) reactie op de pandemie zie je dezelfde twee theodicee-hermeneutieken opduiken. Als een postmoderne Irenaeus proberen we het lijden weg te moffelen onder het mom van spirituele verdieping en psychologische cool-down. En als een postmoderne Augustinus zoeken we vooral naar een groep mensen die we de schuld kunnen geven: zij hebben immers hun vrije wil misbruikt om de ziekte te verspreiden.

Mislukt

Echter, zoals de twee theodicee-oplossingen gedoemd zijn te mislukken, zo zijn ook onze moderne hermeneutieken dat. Uiteindelijk konden Irenaeus en Augustinus geen afdoende antwoord vinden op het bestaan van het kwade versus een algoede en almachtige God. Probeer maar eens een dochter die net haar moeder aan Corona heeft verloren, te troosten door te zeggen dat zij daarin een kans moet vinden om spiritueel te herbronnen. En wijzen naar een groepje zondebokken heeft in de geschiedenis eigenlijk nooit echt geholpen.

De geschiedenis van de theodicee leert ons dat het lijden niet iets is dat weg te masseren valt of weg te redeneren. Het is er. Altijd. En het zit ons danig in de weg. Laten we dat accepteren, liever dan goedpraterij of vingerwijzen.

Wil je het hele artikel van Frank Bosman en Archibald van Wieringen lezen? Dit is open access toegankelijk via Religie & Samenleving: Bosman, F. & Wieringen, A. van (2021). Corona, Theodicee en Job. Religie & Samenleving. 16 (2) 115-134.