H.J.A. Hofland (1927-2016)

Zijn leven lang sprak en schreef Hofland over de vormende invloed van de Tweede Wereldoorlog op zijn generatie. Hij was als kind ooggetuige van het bombardement op zijn geboortestad Rotterdam. Vooral tijdens die laatste bezettingsjaren ervoer hij een bestaansconditie, berustend op de sensatie van avontuur, chaos, vrijheidsdrift en solidariteit tegen de nazi’s, die zich bij hem en andere generatiegenoten naoorlogs slecht liet rijmen met de restauratie en verzuiling in de samenleving. Zijn studie aan Nyenrode, zijn diensttijd tijdens de oorlog met Indonesië en zijn studie politieke wetenschappen in Amsterdam boden geen soelaas. Dat gebeurde pas toen hij in 1953 toetrad tot de redactie Buitenland van het Algemeen Handelsblad. Een biografie van Hofland onderzoekt hoe hij via de journalistiek de wereld kon betreden, een avontuurlijk bestaan kon leiden, iets dat zich op zeker moment via zijn pseudoniemen vertaalde in de mogelijkheid verscheidene identiteiten aan te nemen en dus meer levens tegelijkertijd te leiden.

In 1967 bracht hij het tot adjunct en in 1969 tot hoofdredacteur van het Algemeen Handelsblad. Een positie die na de fusie in 1970 gecontinueerd werd in een lidmaatschap van de hoofdredactie van NRC Handelsblad. Een positie die hij vervolgens in 1972 weer verloor, doordat hij in opspraak was geraakt na een in De Telegraaf gepubliceerd bericht over een bezoek aan een feest van zijn vriend Willem Oltmans, waar Russisch ambassadepersoneel aanwezig was. Na zijn val stond Hofland weer op, als auteur van de roemruchte essaybundel Tegels lichten, waarin hij strijdlustig officieus toegedekte Nederlandse politieke kwesties aan het licht bracht. Vanaf dat moment was hij een gezaghebbende factor van politiek-cultureel-intellectuele betekenis in de samenleving. Hij viel als zodanig niet meer weg te denken.

Er is meer. Aan het eind van zijn leven stond Hofland vooral bekend als een zeer productieve columnist. Over zijn levenslange fascinatie voor de elite en het populisme en de ontwikkeling in zijn denken blijft het te stil. Datzelfde geldt voor zijn fenomenologische blik op de samenleving, die verder reikt dan de columns van (zijn pseudoniem) S. Montag. Tamelijk onderbelicht blijft ook nog steeds zijn essayerende kant, waarvoor hem nota bene de P.C. Hooftprijs tegen het eind van zijn leven toegekend werd.

In de laatste fase van zijn leven ontving H.J.A. Hofland twee eerbewijzen voor verschillende componenten van zijn werk. Hij werd uitgeroepen tot Journalist van de Eeuw in 1999. En twaalf jaar later, in 2011, werd hem de hoogste literaire onderscheiding in Nederland toegekend: de P.C. Hooftprijs, voor beschouwend proza. Apart als journalist én als literator gelauwerd, dat strakke thematisch rubriceren van zijn interessegebieden heeft iets onnatuurlijks voor wie het werk van Hofland in ogenschouw neemt. Schrijft hij over kunst, dan gaat het vaak ook over politiek. Gaat het over politiek, dan ook meestal over schrijvers. De schrijvers die hem inspireren noemt hij ook niet zonder reden ‘literair-politieke schrijvers’. Een denkende schrijver, is hij ook genoemd. Denken en schrijven beademen elkaar bij Hofland. Schrijven is voor hem kunnen lezen wat je denkt. Hoflands denken spruit voort uit onversneden Freischwebende Intelligenz. Intelligentie die hij inzette om meer levens te leiden dan het ene dat hem was toebedeeld.

Een biografie van Hofland toont hoe het leven van deze veelkantige journalist en schrijver niet los kan worden gezien worden van de toenmalige journalistieke en literaire cultuur, grotendeels tijdens de Koude Oorlog, een tijdsperiode die Hofland als journalist en schrijver van het begin tot het eind doorleefde. Door de ervaringen uit zijn persoonlijk leven tegen het licht te houden van zijn publieke bestaan, is het mogelijk de wisselwerking tussen privé en publiek te onderzoeken.

Het promotieonderzoek wordt begeleid door prof. Hans Renders, prof. Doeko Bosscher en prof. Frank van Vree (UVA)

Jeroen Vullings is neerlandicus, hij schreef een boek over literaire kritiek, was medesamensteller van een bloemlezing over Hoflands essayistische werk en publiceert al ruim zevenendertig jaar literaire kritieken, lang voor Vrij Nederland, sinds enige jaren voor Elsevier Weekblad.

Email: jeroen.vullings icloud.com