Biografie Samuel van Houten

Samuel van Houten was een van de hoofdrolspelers van het Nederlands liberalisme in de tweede helft van de negentiende eeuw. Zijn intrede in de Tweede Kamer in 1869 viel samen met het begin van het einde van het tijdperk Thorbecke, die in 1872 in het harnas zou overlijden. Het moment tekende de start van een halve eeuw waarin Van Houten een bepalende stem was in het politieke debat. Hij oefende invloed uit op uiteenlopende thema’s, van sociale wetgeving en het kiesrecht tot en met het huwelijk en het onderwijs. Hij brak met Thorbecke, die door zijn vader juist werd vereerd, wist met veel moeite zijn ‘kinderwet’ door het Parlement te loodsen, en bracht het uiteindelijk tot een ministerschap van Binnenlandse Zaken in het kabinet-Röell (1894-1897), waar hij een nieuwe kieswet invoerde.

Hoewel Van Houten in zijn jonge jaren als Kamerlid ten strijde trok tegen de zelfgenoegzaamheid van de liberalen, werd hij zelf conservatiever en bedaarder naar mate de jaren vorderden. Iets dat voornamelijk opviel omdat nieuwe sociaalliberalen als Goeman Borgesius en Treub een progressieve koers kozen. Van Houten zelf vond dan ook dat niet zijn eigen opvattingen waren verschoven, maar die van de wereld om hem heen. Het succes dat tegenstanders oogsten door te roepen ‘Wie had dat ooit gedacht; Van Houten is gedraaid; Van Houten is conservatief geworden!’ vond hij maar merkwaardig. Uiteindelijk verdween hij na zeven verloren verkiezingen van het toneel. Een angry old man wiens hoogtijdagen reeds lang achter hem lagen. Tot zijn overlijden in 1930, op 93-jarige leeftijd, bleef hij volhouden consistent en beginselvast politiek te hebben bedreven.

Alleen door persoon en politiek met elkaar te verbinden, kunnen we Van Houtens ontwikkeling, politieke ideeën, politieke stijl en positie binnen het snel veranderende politieke landschap en culturele klimaat begrijpen. Daarom wil dit onderzoek zijn publieke wapenfeiten verklaren en interpreteren vanuit zijn persoonlijke eigenschappen. Drie elementen krijgen daarbij bijzondere aandacht: stijl, politieke en sociale filosofie, en het verloop van tijd aan de hand van de opkomst en ondergang van drie generaties liberalen.

Het doel van dit onderzoek is tweeledig. Enerzijds werpt het licht op de ontwikkeling, beweegredenen en daden van een markant en invloedrijk politicus. Anderzijds is een studie naar Van Houten ook een onderzoek naar context waarin hij opereerde. De vraag in hoeverre Van Houten een representatieve figuur was voor het liberalisme van zijn tijd kan ons nieuwe inzichten verschaffen over het Nederlands liberalisme in de periode 1870-1930.

Het onderzoek wordt begeleid door prof.dr. Hans Renders en prof.dr. Gerrit Voerman.

Coen Brummer (1986), historicus, is verbonden aan het Biografie Instituut van de Rijksuniversiteit Groningen. Hij werkte als speechschrijver voor achtereenvolgende ministers van Justitie en Veiligheid en was directeur van het wetenschappelijk bureau van D66. Hij publiceerde eerder over de politieke geschiedenis van de negentiende en twintigste eeuw.

E-mail: c.c.brummer rug.nl

Het proefschrift Sam van Houten tegen de rest werd op 9 november 14:30 uur verdedigd in het Academiegebouw. Op 16 november, 19:30 uur, vond de boekpresentatie van deze biografie (die verscheen bij Prometheus) plaats bij Boekhandel Douwes, Den Haag. De biografie werd besproken in de volgende volgende media:

• Interview De Nieuws BV, NPO Radio 1
• Interview Historisch Nieuwsblad
• Interview Dagblad van het Noorden
• Recensie Nederlands Dagblad
• Interview NRC Handelsblad
• Recensie de Volkskrant