Biografie Albert Gemmeker

Hij zorgde dat de deportatie van 80.000 joden rimpelloos verliep, hij werd na de oorlog in Nederland veroordeeld tot tien jaar gevangenisstraf, zat er zes van uit en leefde vanaf 1951 als vrij man in zijn geboortestad Düsseldorf. Albert Konrad Gemmeker, de commandant van het doorgangskamp voor joden in Westerbork, had zijn milde straf te danken aan het feit dat hij volhield niet geweten te hebben wat er met de joden in de kampen zou gebeuren. En ook aan de indruk die hij als kampcommandant maakte: hij sloeg de gevangenen niet, hij schold ze niet uit, hij gedroeg zich correct.

Onderzoeker Ad van Liempt ontdekte dat die correcte indruk betwistbaar is. Gemmeker heeft mensen in de deportatietrein laten zetten omdat ze hun pet niet voor hem afnamen, of als represaille voor een vluchtpoging van een barakgenoot. Hij was koud en meedogenloos, gehoorzaamde zijn superieuren tot in het absurde en had er geen moeite mee zieken en gebrekkigen dagenlang in veewagens naar de kampen te laten vervoeren.

Gemmeker leefde na zijn vrijlating nog 31 jaar, maar uit onderzoek naar zijn levensverhaal blijkt dat die periode niet helemaal ongestoord is verlopen. Vanaf 1959 heeft de Duitse justitie namelijk pogingen ondernomen om het Nederlandse vonnis te corrigeren. Het Bijzonder Gerechtshof in Assen had hem veroordeeld wegens vrijheidsberoving van de geïnterneerde joden, niet wegens medeplichtigheid aan de massamoord waar ze het slachtoffer van waren. Het Duitse openbaar ministerie heeft dat wel geprobeerd, twee keer zelfs. In totaal hebben de vooronderzoeken zeventien jaar geduurd. In 1976 werd Gemmeker definitief buiten vervolging gesteld, omdat volgens de justitiële beschikking niet kon worden bewezen dat hij het lot van zijn slachtoffers gekend had.

Al die tijd bleef Gemmeker dat ontkennen, ook tijdens de twaalf verhoren met de onderzoeksrechter dr Wolfgang Steffen. In zijn onderzoek heeft biograaf Ad van Liempt uitvoerig gesproken met deze magistraat, die destijds werd ingeschakeld om verdachte en getuigen te horen. Steffen verklaart nu dat hij er zelf van overtuigd was dat Gemmeker op de hoogte was dat de joden de kampen niet zouden overleven. Hij vond dat de zaak aan de rechter had moeten worden voorgelegd, maar hij had daar geen invloed op: het openbaar ministerie van Düsseldorf besliste in onafhankelijkheid.

In het kader van zijn onderzoek sprak de auteur ook met twee dochters en een kleindochter van Gemmeker. Zij hebben hem niet langdurig meegemaakt, omdat Gemmeker al vroeg van hun moeder scheidde, maar ze trekken zijn geloofwaardigheid wel in twijfel. Het onderzoek toont aan dat Gemmeker op allerlei momenten leugenachtige verklaringen aflegde. Zo hield hij vol dat hij in zijn tijd bij de Gestapo in Düsseldorf nooit iets met anti-joodse acties te maken had, wat volgens insiders onbestaanbaar is. Hij verzweeg zijn verleden als kampcommandant toen hij na zijn vrijlating gedenazificeerd wilde worden. Toen er een document opdook waaruit bleek dat hij met zijn superieuren had vergaderd in aanwezigheid van de logistiek organisator van de moord op de joden Adolf Eichmann, ontkende hij glashard aanwezig te zijn geweest.

De zeventien jaar onderzoek naar de vraag wat Gemmeker wel en niet wist heeft een grote hoeveelheid documenten opgeleverd, die in de Duitse archieven tot nu toe als vertrouwelijk golden, maar voor dit onderzoek kreeg Ad van Liempt onbeperkt toegang tot dit materiaal.

De verdediging van het proefschrift van Ad van Liempt vindt plaats op 9 mei om 14.30 uur in de aula van het Academiegebouw.

Promotores: prof. J.W. Renders en prof. D.F.J. Bosscher

Email: avliempt icloud.com

Interview met Ad van Liempt op de RUG-website