28 mei 2018: Louwrens Hacquebord en Hans Beelen

Digitale bibliotheek geschiedenis arctische walvisvaart

Op internet raadpleeg- en doorzoekbare transcripties van oude gedrukte bronnen, vervaardigd door de Stichting Vrijwilligersnetwerk Nederlandse Taal o.l.v. Hans Beelen (Oldenburg) en Nicoline van der Sijs (Amsterdam/Nijmegen)

Tot dusver verschenen:

* Olaus de Groot,De wonderlijcke historie van de Noordersche landen(ed. Cornelius Grapheus) (vert. Willem Silvius). Willem Silvius, Antwerpen 1562: http://www.dbnl.org/tekst/groo126wond01_01/index.php

* Walvisch van Berckhey, Dat is, eene beschrijvinghe des grooten vischs, die tot Berckhey ghestrandet is anno 1598. den 3. februarij.z.p. 1599: http://www.dbnl.org/tekst/_wal002walv01_01/index.php

* Ware verthooning ende afbeeldinghe van eenen dooden ende meest half verrotten vis, door die zee aen der strande op gheworpen, den 20. der maent September, anno 1608. was lanck ontrent 20. voeten, ende lach tusschen Catwijck ende Schevelingen by den Hage in Hollandt, met die beduydenis daer van, hier ouer verclaert. Aenwijsende den standt ende conditie des conincx van Spaignien ende sijn bedroch inden wtganck van desen vrede-handel gheopenbaert. Adriaen vande Vivere, Middelburg 1608: http://www.dbnl.org/tekst/_war006ware01_01/index.php

* Hessel Gerritsz,Beschryvinghe vander Samoyeden landt in Tartarien. Hessel Gerritsz, Amsterdam 1612: http://www.dbnl.org/tekst/gerr049besc01_01/index.php

* Hessel Gerritsz,Histoire du pays nommé Spitsberghe. Hessel Gerritsz, Amsterdam 1613: http://www.dbnl.org/tekst/gerr049hist01_01/index.php

* Olaus de Groot,Toonneel der noordsche Landen. Nicolaes van Ravesteyn, Amsterdam 1652: http://www.dbnl.org/tekst/groo126toon01_01/index.php

* Beschryvinge van de Noordtsche landen, die gelegen zijn onder den kouden Noordt-Pool, als Denemarcken, Sweeden, Noorweghen, Finlandt, Laplandt, Godtlandt, Poolen, Pruyssen, Ys-Landt, &c. Waer in verhaelt werdt de verscheydenheyt der coopmanschappen, en kleedinge der inwoonderen. Mitsgaders: eenighe ureemdigheden die men aldaer te lande vindt, soo van beesten, voogelen, vissen, en zee-monsters. Gillis Joosten Saeghman, Amsterdam, [na 1663]: http://www.dbnl.org/tekst/_bes003besc02_01/index.php

* Dirck Albertsz Raven,Journael van de ongeluckighe voyagie, gedaen bij den commandeur Dirck Albertsz. Raven, naer Groenlandt, in den iare 1639. Gillis Joosten Saeghman, Amsterdam [ca. 1665]: http://www.dbnl.org/tekst/rave010jour01_01/index.php

* Jacob Segersz van der Brugge,Journael, of dagh-register, gehouden by seven matroosen, in haer overwinteren op Spitsbergen in Maurits-bay, gelegen in Groenlandt, t’zedert het vertreck van de visschery-schepen der geoctroyeerde Noordtsche Compagnie, in Nederlandt, zijnde den 30. Augusty, 1633. tot de wederkomst der voorsz. schepen, den 27. May, Anno 1634. Gillis Joosten Saeghman, Amsterdam [ca. 1665]: http://www.dbnl.org/tekst/brug026jour01_01/index.php

* Jens Munk, Martin Frobisher en Godske Lindenau,Drie Uoyagien Gedaen na Groenlandt, Om te ondersoecken of men door de Naeuwte Hudsons soude konnen Seylen; om alsoo een Doorvaert na Oost-Indien te vinden. Gillis Joosten Saeghman, Amsterdam [ca. 1660-1670]: http://www.dbnl.org/tekst/munk003drie01_01/index.php

* Twee iournalen, het eerste gehouden by de seven matroosen, op het eylandt Mauritius, in Groenlandt, in den iare 1633. en 1634. in haer overwinteren, doch sijn al t’samen gestorven: En het tweede gehouden by de seven matroosen, die op Spitsbergen zijn overwintert, en aldaer ghestorven, in den iare 1634. Verhalende de wonderheden van de beeren, walvisschen, onlydelijcke koude, storm-winden en lange nachten, die zy hebben geleden. Gillis Joosten Saeghman, Amsterdam [ca. 1665]: http://www.dbnl.org/tekst/_twe015twee01_01/index.php

* P.P.V.S.: Kort en opregt verhaal van het droevig en avontuurlijk wedervaren van Abraham Jansz. van Oelen (...). [z.p.] 1683: http://www.dbnl.org/tekst/_kor010kort01_01/index.php

* P.P. van S.,De seldsaame en noit gehoorde wal-vis-vangst, voorgevallen by St. Anna-Land in’t jaar 1682. den 7. October. Midsgaders een pertinente beschrijvinge, van de geheele Groen-Landse vaart. Verhandeld in prose, en versen. Nevens verscheide saaken tot die materie dienende; gelijk op d’and’re sijde van dit blad kan gesien worden. Leiden 1684: http://www.dbnl.org/tekst/_sel001seld02_01/index.php

* D e Noordsche Weereld; Vertoond In twee nieuwe, aenmercklijcke, derwaerts gedaene Reysen: D’eene, van de Heer Martiniere, Door Noorweegen, Lapland, Boranday, Siberien, Samojessie, Ys-land, Groenland en Nova-Zembla: Met de Beschrijvingh van der Inwoonderen Seeden, Gewoonten, Overgeloven, Gestalte, Dragten, en Huysen: De Koophandel, met haer gedreven: En dwalingh der Weereld-beschrijvers, soo in de plaetsingh als uytstreckingh van Groenland en Zembla. D’andere, van de Hamburger Frederick Martens, Verright nae Spitsbergen, of Groenland, in ’t Jaer 1671. Met nauwkeurige Aenteeckeningh van de gelegenheyd deses Lands, en desselven uyterste Deelen: Van de Zee; ’t Ys; de Lught; de daer wassende verscheydene Kruyden; de sigh daer onthoudende Vogelen, Dieren, Visschen, Walvisschen en Zee-qualmen. Vertaeld, en doorgaens met Toe-Doeningen verrijckt, door S. de Vries . Met een goed getal nae ’t leven afgeteeckende Figueren. Aert Dircksz. Ooszaen: Amsterdam, 1685: http://www.dbnl.org/tekst/mart123noor01_01/index.php

* Isaac la Peyrère,Nauwkeurige Beschrijvingh van Groenland(vert. Simon de Vries). J.C. ten Hoorn, Amsterdam 1678: http://www.dbnl.org/tekst/peyr012nauw01_01/index.php

* E. Az. van Dooregeest en C.A. Posjager,Den Ryper zee-postil, bestaende in XXII. Predicatien toegepast op den zeevaert. Jacobus van Nieuweveen, Amsterdam 1699: http://www.dbnl.org/tekst/door040rype01_01/index.php

* Frederik Martens,Nauwkeurige beschryvinge van Groenland of Spitsbergen, waer in de walvisch-vangst, gelegentheyd van 't ys, en haer wonderlijke kragt en figuren, duydelijk word aengewesen. Wed. Gysbert de Groot, Amsterdam 1710: http://www.dbnl.org/tekst/mart122nauw01_01/index.php

* Willem Pieterse Poort,Het Journaal en Daghregister van Dirk Jacobsz. Tayses Avontuurelyke Reyse na Groenlandt, gedaen met het Schip Den Dam, in 't Jaar 1710. Karel van Ryschooten, Amsterdam 1711: http://www.dbnl.org/tekst/poor042jour01_01/index.php

* Lourens Feykes Haan,Beschryving van de Straat Davids, van de Zuydbay, tot om het Eyland Disko. Als meede van de Z.O. bogt tot door het Waygat. Gerard van Keulen, Amsterdam 1719: http://www.dbnl.org/tekst/haan098besc01_01/index.php

* Lourens Feykes Haan,Beschryving van de Straat Davids, benévens des zelven inwooners, zede, gestalte, en gewoonte, mitsgaders hunne visvangst, en andere handelingen. Gerard van Keulen, Amsterdam 1720: http://www.dbnl.org/tekst/haan098besc02_01/index.php

* Cornelis Gijsbertsz Zorgdrager,Bloeijende opkomst der aloude en hedendaagsche Groenlandsche visschery. P. van Thol en R.C. Alberts, Den Haag 1727 (2e druk): http://www.dbnl.org/tekst/zorg003bloe01_01/index.php

* Freerk Pieters,Aan-teekening, gehouden op het schip de Vrouw Maria. Jacobus van Egmont, Amsterdam [na 1769]: http://www.dbnl.org/tekst/piet077aant02_01/index.php

* Jakob Jansen,Verhaal der Merkwaardige Reize van den Kommandeur Jakob Jansen. Johannes Enschede, Haarlem 1770: http://www.dbnl.org/tekst/jans429verh01_01/index.php

* Freerk Pieters,Omstandig journaal of reys-beschryving. Karel van Ryschooten, Amsterdam 1770: http://www.dbnl.org/tekst/piet077omst01_01/index.php

* Singulieren of byzonderen Historien, wegens het verongelukke van het Groenlands schip, De Jufffrouwen Anna Cornelia en Anna, waarop Commandeerde als Commandeur Dirk Cornelisse Hoogerduin, van de Helder. W.A. Leeuwendaal, Amsterdam 1774: http://www.dbnl.org/tekst/_sin004sing01_01/index.php

* Echt historisch verhaal zo uit de mond als pen, van drie zeelieden. Dirk Schuurman, Amsterdam 1778: http://www.dbnl.org/tekst/_sin004echt02_01/index.php

* Marten Jansen,Kort, doch echt-verhaal van commandeur Marten Jansen. Nicolaas Byl, Amsterdam 1778: http://www.dbnl.org/tekst/jans446kort01_01/index.php

* Marten Jansen,Kort, doch echt-verhaal van commandeur Marten Jansen. Weegens het verongelukken van zyn schip, genaamd Het Witte Paard, en nog negen andere scheepen, dewelke alle verongelukt zyn, in Groenland. (...) Waar by nog copia, van een brief van comm. Hidde Dirks Kat, aan zyn huisvrouw. G. Tresling, Leeuwarden 1778: http://www.dbnl.org/tekst/jans446kort02_01/index.php

* Beknopt verhaal wegens het verongelukken van verscheide schepen in het jaar 1777. Erfgen. de Wed. C. Stichter, Amsterdam 1779: http://www.dbnl.org/tekst/_bek006bekn01_01/index.php

* Jeldert Jansz. Groot,Beknopt en getrouw verhaal, van de reys van commandeur Jeldert Jansz Groot, uit Texel na en in Groenland &c. Deszelfs verblyf op de kust van Oud-Groenland, naa het verongelukken van deszelfs onderhebbend schip, tussen Ysland en Staatenhoek. Wed. van A. van Ryschooten en Zoon en Pieter Quakkelstein, Amsterdam en Zaandam [1778]: http://www.dbnl.org/tekst/groo194bekn01_01/index.php

* Stradavits reyse ter walvis-vangst gedaen en rymsgewys beschreven door J: A: S: Chirurgyn op het schip Zaandykker Hoop onder commandeur d’ heer S. Timmer in ’t jaer ons Heere M. D. CC. LXXIX. P.J. Parys: Antwerpen, 1779: http://www.dbnl.org/tekst/jas_005stra01_01/index.php

* Jan Maartenz. Groen,Dagverhaal der merkwaardige Rampen en Wederwaardigheden. J. Krap / K. Nykerk, Rotterdam / Vlaardingen 1783: http://www.dbnl.org/tekst/groe193dagv01_01/index.php

* Maarten Mooy,Omstandig journaal van de reize naar Groenland, gedaan door commandeur Maarten Mooy, met het schip Frankendaal. David Weege, Amsterdam 1787: http://www.dbnl.org/tekst/mooy009omst01_01/index.php

* Hidde Dirks Kat,Dagboek eener reize ter walvisch- en robbenvangst, gedaan in de jaren 1777 en 1778 door den kommandeur Hidde Dirks Kat, met eene kaart van Groenland. De Wed. A. Loosjes Pz., Haarlem 1818: http://www.dbnl.org/tekst/kat_009dagb01_01/index.php

* Klaas Hoekstra,Dagverhaal van het verongelukken van het Galjootschip Harlingen, in Straat-Davids. De togt van de Equipagie met sloepen over en langs het ijs, en overwintering van dezelve in het Noordelijk gedeelte van Groenland. M. van der Plaats, Harlingen 1828: http://www.dbnl.org/tekst/hoek106dagv01_01/index.php

* W.J. van der Vegt,Alexis en Iwan, of de overwintering op Spitsbergen. J. de Lange, Deventer 1845 (tweede druk): http://www.dbnl.org/tekst/vegt005alex02_01/index.php

* Herman Melville,De walvischvangst, tooneelen op zee.Nieuwe Rotterdamsche Courant van 7, 9, 11, 12, 19 en 23 februari 1853: http://www.dbnl.org/tekst/melv004walv01_01/index.php

Binnenkort zullen verschijnen:

* J.H. Campe: Reisbeschryvingen voor de jeugd, Eerste deel. Uit het Hoogduitsch vertaalt. Wed. J. Dóll: Amsterdam, 1786.

* De Cagelot. Monstrum horrendum,informe, ingens. Brunsvici, 1785.

* Hans Egede Saabye: Fragmenten uit een dagboek, gehouden in Groenland, in de jaren 1770-1778. Uit het Deensch in het Hoogduitsch vertaald door G. Fries. Verrijkt met eene voorrede des Hoogduitschen vertalers. Volgens de Hoogduitsche vertaling in het Nederduitsch overgebragt. Wye Wouters: Groningen, 1818.

In voorbereiding zijn:

* Mathijs Syvertsz. Lakeman: Een Tractaet, seer dienstelijck voor alle Zee-varende Luyden, door het t’samen spreken van twee Piloten: Veel dinghen dienstelijck den Piloten gheopenbaert, bysonder die seer begheerlijcke conste om te Schieten Oost ende West, ende d’opservatie van dien. Laurens Jacobs: Amsterdam, 1597

* Jan Huyghen van Linschoten: Voyagie, ofte Schip-Vaert, van by Noorden om langes Noorvvegen de Noortcaep, Laplant, Vinlant, Ruslandt, de VVite Zee, de Custen van Candenoes, Svvetenoes, Pitzora, &c. door de Strate ofte Engte van Nassau tot voorby de Revier Orby . Gerard Ketel: Franeker, 1601.

* Johan Anderson: Beschryving van Ysland, Groenland ende Straat Davis. Jan van Dalen: Amsterdam, 1756.

* Merkwaardig verhaal van Reinier Hijlkes als matroos met het schip: de hopende Visser, commandeur Volkert Jansz. ten jare 1777 na Groenland uitgevaren op de walvisvangst en aldaar met 9 andere schepen verongelukt . Amsterdam: Nicolaas Bijl, 1779

* Egt verhaal der wonderbaare bewaaring Gods, van de manschappen gevaaren met het schip De Eendragt, gevoerd geweest by Stuurman Cornelis Struys; ter Yslandsche Vischvangst. K. Nykerk: Vlaardingen, 1783.

Hans Beelen, 31 mei 2018

Louwrens Hacquebord

Het rampjaar 1777

In 1777 waren er 225 schepen in de buurt van Spitsbergen op walvisjacht. De commandeurs achtervolgden de walvissen tot ver in het pakijs en namen daarbij best wel veel risico. In augustus raakten 14 schepen, zeven uit Hamburg en zeven uit de Republiek omgeven door zee-ijs. De aanhoudende noordoosten wind die sterker was dan gewoonlijk maakte het onmogelijk uit het ijs te komen. De Oost-Groenlandstroom voerde de schepen naar het zuiden en een voor een werden de schepen gekraakt door het ijs. Bijna 600 zeelieden kwamen op het ijs terecht waarbij zich hartverscheurende taferelen afspeelden. Drie commandeurs besloten met enkele tientallen zeelieden over het ijs naar de Groenlandse kust te lopen. Daar werden ze door Groenlanders opgevangen en naar de westkust van Groenland gebracht waar ze de winter doorbrachten. Het volgende jaar voeren ze met Deense schepen terug naar Europa. Daar aangekomen bleken ze de enige overlevenden te zijn. Commandeur Hidde Dirks Kat schreef er in 1818 een boekje dagboek over waarvan in 2018 een hertaling werd uitgegeven.        

Hans Beelen

"Een aaneenschakeling van ongelukken", Het dagboek van de Amelander walvisvaarder Hidde Dirks Kat in internationaal-vergelijkend perspectief

Samenvatting: “Hamburg den 13 january. Tot heden toe heeft men hier geen de minste tyding ontvangen van het droevig Nootlot aan 5 van onze Groenlands-Vaarders en 3 Hollandse in Groenland, in ’t gepasseerde Jaar overgekomen, dewelke nog in ’t Ys bezet waren. [...] Men vreest dus met reden dat die Schepen en derzelver Manschap elendig in ’t Ys zyn omgekomen.” Dit krantenberichtje van 20 januari 1778 getuigt van de bezorgdheid waarmee werd gewacht op nieuws van niet-teruggekeerde walvisvaarders die in het vangseizoen 1777 in het drijfijs voor de kust van Oost-Groenland in moeilijkheden waren geraakt. Uiteindelijk zijn zeven Hamburgse en zeven Nederlandse schepen vergaan en zo’n 300 opvarenden om het leven gekomen.

De dramatische gebeurtenissen hebben sporen achtergelaten in de Nederlandse, de Duitse en de Deense literatuur. Tussen 1778 en 1818  zijn tien reisverslagen verschenen, vijf in het Nederlands, vier in het Duits en één in het Deens, deels afkomstig van overlevende opvarenden die op Groenland hadden overwinterd, deels van professionele literatoren. Sommige teksten zijn via overname, vertaling en bewerking gerelateerd. Naast deze lijnen van verwantschap zijn er duidelijke verschillen te constateren als we kijken naar aspecten als sociale herkomst van de auteurs, literariteit, emotionaliteit en etnologie. De vergelijkende aanpak stelt ons in staat de bijzondere positie te bepalen van het Dagboek eener reize ter walvisch- en robbenvangst gedaan in de jaren 1777 en 1778 van de Amelandse walvisvaarder Hidde Dirks Kat waarvan de recente heruitgave vanavond wordt gepresenteerd. Hierbij worden twee mysteries opgehelderd: wie is de ware auteur, en waarom is het dagboek pas in 1818 verschenen, maar liefst 40 jaar na de rampzalige winter van 1777/1778?