Verplicht financiële participatie bij zon- en windparken niet afdwingbaar

Om klimaatdoelen te halen is een energietransitie in Nederland noodzakelijk. Wind- en zonne-energie is een belangrijke vorm van duurzame energie. Maar windmolens en zonneparken kunnen niet altijd rekenen op draagvlak van de omgeving. Participatie is belangrijk voor de acceptatie, ruimtelijke inpassing en realisatie van hernieuwbare energieprojecten. Overheden, marktpartijen en energiecoöperaties hebben daarom samen afspraken gemaakt in het Klimaatakkoord over participatie bij hernieuwbare energie. In de praktijk leeft bij overheden de vraag in hoeverre participatie – en in het bijzonder financiële participatie – juridisch afdwingbaar is.

Hanna Tolsma, universitair docent bij de Faculteit Rechtsgeleerdheid van de Rijksuniversiteit Groningen heeft in samenwerking met Lexnova Overheidsadvies onderzoek gedaan naar de afdwingbaarheid door overheden van participatie bij de ontwikkeling van projecten voor hernieuwbare energie. In de juridische analyse is zowel het huidige recht als de toekomstige Omgevingswet (1 januari 2022) betrokken. De resultaten zijn neergelegd in een Factsheet Bevoegdheden overheden procesparticipatie en financiële participatie , opgesteld in opdracht van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat en in afstemming met het NP RES, het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, VNG, IPO, de NVDE, Holland Solar, NWEA, EnergieSamen en de Participatiecoalitie.

Streven naar draagvlak
Uit de juridische analyse van Tolsma en Lexnova blijkt dat het aanbod van een initiatiefnemer van een wind- of zonnepark aan de omgeving om financieel te participeren alleen vrijwillig gedaan kan worden. Financiële participatie kan op verschillende manieren vorm krijgen, bijvoorbeeld door middel van mede-eigenaarschap (via vereniging, coöperatie, stichting of andere vorm) of financiële deelneming (d.m.v. obligaties of aandelen). Dit vraagt doorgaans een investering van de omgeving. Ook mogelijk is een omgevingsfonds, (volledig of gedeeltelijk) gevuld door de initiatiefnemer of een omwonendenregeling, in de vorm van verduurzaming bijvoorbeeld van de woning of korting op groene stroom. Tolsma: ‘Gemeenten en provincies kunnen de wens van financiële participatie van de lokale omgeving in projecten voor hernieuwbare energie stimuleren maar niet afdwingen. In beleid kan een gemeente een inspanningsverplichting voor de initiatiefnemer opnemen om omwonenden te informeren en draagvlak te creëren. Als de initiatiefnemer niet aan deze inspanningsverplichting voldoet, kan dat voor de gemeente een reden zijn om niet mee te werken aan de aanvraag. Belangrijk is dat het dus niet om een resultaatsverplichting gaat.’

Omgevingswet
Een van de kernvragen die ten grondslag ligt aan dit onderzoek is of met financiële participatie van de omgeving in een project voor hernieuwbare energie een ruimtelijk motief wordt gediend. In gemeentelijk participatiebeleid – en in de afweging om al dan niet planologisch medewerking te verlenen – dient onder de Wet ruimtelijke ordening (Wro) de goede ruimtelijke ordening leidend te zijn. Als een initiatiefnemer weigert om de omgeving financieel te laten participeren in de productie van hernieuwbare energie of te laten profiteren van de opbrengsten, vormt dat geen ruimtelijk relevant motief om bijvoorbeeld een omgevingsvergunning te weigeren. Hoe de jurisprudentie zich ontwikkelt onder de werking van de toekomstige nieuwe Omgevingswet (1 januari 2022) is natuurlijk nog de vraag. Zou de verbrede reikwijdte van de Omgevingswet meer ruimte bieden om financiële participatie wel te eisen? Tolsma: ‘Op dit moment hebben we daar nog geen aanwijzingen voor. Participatie vormt een belangrijke pijler van de Omgevingswet, maar deze wet biedt vooralsnog geen bevoegdheden voor overheden om voor projecten voor hernieuwbare energie financiële participatie af te dwingen’.

Meer informatie
Mr. dr. Hanna Tolsma

Lexnova Overheidsadvies:
Mr. Gert Blekkenhorst (gert.blekkenhorst lexnova.nl)
Mr. Aranka Huisman (aranka.huisman lexnova.nl)

Dit bericht is geplaatst door de Faculteit Rechtsgeleerdheid.

• Lees meer nieuws van de Faculteit Rechtsgeleerdheid.