In memoriam Jan Pen

Zondag 14 februari is Jan Pen op 88 jarige leeftijd overleden. Hij was van 1956 tot 1986 als hoogleraar staathuishoudkunde en de leer der openbare financiën verbonden aan de Faculteit der Rechtsgeleerdheid van de Rijksuniversiteit Groningen met een nevenbenoeming aan de Faculteit der Economische Wetenschappen. Tijdens zijn jaren ‘onder juristen’ (titel van de afscheidsrede) was hij onder andere gedurende twee periodes decaan van de Faculteit.

Bij de juristen was Pen verantwoordelijk voor het brede onderwijs in de economie in zowel de kandidaats- als de doctoraalfase. Onderwijzer was hij, en dat in overtreffende zin. Zijn leerboek Moderne Economie (1958) was en blijft de eerste Nederlandse inleiding tot de macro-economie; in die tijd was dat de Keynesiaanse economie. Hij bereikte daarmee niet alleen het Nederlandse taalgebied buiten Groningen, maar via vertalingen in het Engels, Portugees, Japans, Zweeds, Italiaans en Pools de hele wereld buiten het communistische blok. Jan Pen was Keynesiaan, is het zijn leven lang gebleven, en heeft met de revival van Keynesiaans denken in zijn laatste levensjaren zijn gelijk bevestigd gezien.

Het tweede grote thema in het werk van Jan Pen was de inkomensverdeling: Income Distribution (1971) verscheen meteen in het Engels en werd een internationale bestseller. De beeldende maatstaf voor inkomensongelijkheid, Pen’s Parade, zal de auteur nog decennia overleven. Het voortreffelijke, samen met Jan Tinbergen geschreven boek Naar een rechtvaardige inkomensverdeling (1977) moet eveneensworden genoemd.

Zowel het boek over de macro-economie als over de inkomensverdeling zijn ontstaan uit Pen’s hoorcolleges voor juristen. Hij was een voortreffelijk docent; altijd spannend om naar te luisteren. Toch zullen zijn studenten er geen besef van hebben gehad dat wat ze hier kregen aangeboden tot de wereldtop in de economie behoorde. Pen schreef dan wel voor studenten, het neemt niet weg dat hij, zoals een collega hem getypeerd heeft, ‘a teacher’s teacher’ was, een econoom dus die ookdoor de professionals wordt gelezen om zelf op niveau te blijven.

Bij het brede Nederlandse publiek was Pen vooral bekend door zijn columns in het Parool en bundels met opstellen, zoals bijvoorbeeld Harmonie en conflict (1962). Hij bestreek in die publicaties het hele brede terrein van de economie. Nam daarin altijd een duidelijk standpunt in; als het even kon afwijkend van de communis opinio. Bijvoorbeeld in zijn opvatting over de noodzaak van selectieve groei, reeds vroeg in de jaren zeventig toen dat onder economen nog gold als vloeken in de kerk. Ook op dat punt heeft hij in latere decennia zijn maatschappelijk gelijk gehaald.