Opzet en toerekening bij medeplegen

In hoeverre is de medepleger aansprakelijk voor delicten die een overschrijding zijn van het gezamenlijk plan? In de heersende opvatting wordt de strafrechtelijke verantwoordelijkheid van de medepleger in hoge mate begrensd door diens opzet. Volgens promovendus Anne Postma zou echter ook de causaliteit een belangrijke rol moeten spelen bij de afbakening van die aansprakelijkheid.
Er is sprake van medeplegen als twee of meer personen in bewuste en nauwe samenwerking een delict begaan. In een dergelijk geval zijn de samenwerkende personen aansprakelijk voor alle handelingen die worden verricht in het kader van die samenwerking. Anne Postma richtte zich in zijn onderzoek op gevallen waarin de uitvoering van het gezamenlijk plan afwijkt van de voorstelling die de medepleger zich daarvan heeft gemaakt. In dat verband kan worden gedacht aan de uitvoering van een geplande woningbraak die ontaardt in de levensberoving van een huisbewoner, of de afgesproken moord die uitloopt op het begaan van meerdere levensdelicten. Welke factoren beïnvloeden de aansprakelijkheid van de medepleger voor de overschrijding van het gezamenlijk plan door de mededader?
Vanuit deze centrale vraagstelling is medeplegen vergeleken met het Mittäterschaft (Duitsland) en de joint criminal enterprise (Engeland). Bij elk van de onderzochte aansprakelijkheidsfiguren blijkt het opzet van de samenwerkende persoon een dominante rol te spelen bij de begrenzing van diens aansprakelijkheid: voorziene (en aanvaarde) risico’s komen voor zijn rekening. In werkelijkheid geven samenwerkende personen zich echter lang niet altijd rekenschap van risico’s die kleven aan de uitvoering van het gezamenlijk plan. Dit heeft als consequentie dat de rechter soms alleen tot een wenselijke uitspraak kan komen door zeer lage eisen te stellen aan het bewijs van ‘opzet’. Postma zet uiteen dat deze onwenselijke consequentie in belangrijke mate kan worden voorkomen door de causaliteit een prominentere plaats te geven in het aansprakelijkheidsmodel. De benadering van medeplegen die wordt verdedigd, beoogt een betere grondslag te bieden voor de begrenzing van de aansprakelijkheid van de medepleger.
Anne Postma studeerde Nederlands recht (Togamaster) aan de Rijksuniversiteit Groningen. Daarnaast heeft hij aan deze universiteit het bachelorprogramma Wijsbegeerte van de sociale wetenschappen gevolgd. Hij is als universitair docent verbonden aan de sectie Strafrecht van de Faculteit Rechtsgeleerdheid. Het promotieonderzoek is gefinancierd door NWO. Het proefschrift verschijnt bij uitgeverij Wolf.