Schrijver uit de oudheid komt tot leven dankzij kunstmatige intelligentie

PhD kandidaat Gemma Hayes heeft onderzoek gedaan naar het werk van een schrijver van de Dode Zeerollen, geïdentificeerd door kunstmatige intelligentie. Op 9 februari 2023 zal zij haar proefschrift verdedigen, getiteld: “Searching for Dead Sea Scribes: A study on using artificial intelligence and palaeography for writer identification in correlation with spelling and scribal practices, codicology, handwriting quality, and literary classification systems for Dead Sea Scrolls”.

Haar onderzoek moet geplaatst worden in de context van het bredere Interdisciplinaire Project “The Hands that Wrote the Bible: Digital Palaeography and Scribal Culture of the Ancient World", gesubsidieerd door het European Research Council (ERC). Door traditionele en digitale paleografie te combineren met 14-C datering, heeft dit project nieuwe inzichten opgeleverd over schrijver-identificatie en de typologische ontwikkelingen van schrijfstijlen in de Dode Zeerollen.

Van Down Under naar de noordelijke kusten

Hayes’ interesse in paleografie, de studie van de ontwikkeling van handschriften door de tijd heen, was gewekt tijdens haar Bacheloropleiding in Melbourne, Australië. Het onderwerp van haar studie was de Oude Judese wereld en ze voerde in het kader daarvan een opdracht uit over de Dode Zeerollen. Haar interesse leidde tot een Master in Letters in Jewish and Christian Studies (Brieven in Joodse en Christelijke literatuur) aan de Universiteit van Sydney. Haar proefschrift bouwt voort op dat werk door de focus op paleografische methode en schrijver-identificatie. “Ik verraste mijn familie en vrienden met de mededeling dat ik een paleograaf wilde worden. Toen professor Mladen Popović de ERC-subsidie ontving voor zijn ‘HandsandBible’-project, solliciteerde ik voor een PhD positie in het project. Dit bracht me naar Groningen. Hier heb ik mijn droom om paleograaf te worden waar kunnen maken”, vertelt Hayes.

Het combineren van Dode Zeerollen en kunstmatige intelligentie

De Dode Zeerollen hebben een enorme impact gehad op hoe wij, in de moderne wereld, Joodse en Christelijke bronnen interpreteren. De rollen geven een kijk op hoe echte mensen van een concrete gemeenschap omgaan met specifieke teksten. Hoewel sommige van deze teksten bestaan uit Bijbelse geschriften, zijn andere pas recentelijk beschikbaar gekomen voor de moderne lezer. Op een literair niveau helpen deze teksten ons om meer te begrijpen van de oude Judese cultuur. In materieel opzicht helpen de Dode Zeerollen ons veel te weten te komen over oude schrijfkunst. Hayes’ onderzoek heeft zich voornamelijk op het laatste gericht.

De toepassing van kunstmatige intelligentie als een kwantitatieve methode om schrijvers te identificeren heeft het Qumran onderzoek (d.w.z. het onderzoek naar de Dode Zeerollen) een broodnodige wetenschappelijke basis verschaft om achter het bestaan en de identiteit te komen van schrijvers die verantwoordelijk zijn voor meer dan één van de Dode Zeerollen. Het kwantitatieve bewijs van het kunstmatige intelligentieprogramma werd gebruikt om manuscripten te clusteren naar schrijfactiviteit. Op grond van deze resultaten kon Hayes een individuele schrijver identificeren door te letten op diens spelling en schrijfgewoonten en de literaire inhoud van de manuscripten die hij produceerde.

Schrijvers komen tot leven

Het interdisciplinaire project van kunstmatige intelligentiespecialisten, historici, bijbelgeleerden en paleografen maakt vooruitgang mogelijk in de ontwikkeling van rekenkundige gereedschappen om schrijvers te identificeren en ze zo als het ware tot leven te wekken.

De toepassing van kunstmatige intelligentie op oude manuscripten kent verschillende stadia. In de eerste plaats train je neurale netwerken om inkt van achtergrond te onderscheiden. Vervolgens train je ze om bepaalde letters te herkennen. Daarna worden algoritmes toegepast die hoeken en vormen van letters kunnen herkennen voor zover ze van belang zijn voor de beweging van de hand. In de vierde stap worden manuscripten geclusterd op basis van de afstand tussen datapunten die gelinkt zijn aan de letterkenmerken van de algoritmes. Vervolgens pas je kansberekening toe om te bepalen hoe waarschijnlijk het is dat twee of meer manuscripten van dezelfde schrijver afkomstig zijn. Andere schrijfgewoonten zijn ook onderdeel van deze analyse, zoals bijvoorbeeld spelling, codicologische karakteristieken, de kwaliteit van het schrijfwerk en de literaire classificatie van de tekst.

Controversiële schrijver

Het bijzondere van Hayes’ onderzoek is dat het project waar haar onderzoek deel van uitmaakt als eerste deze nieuw ontwikkelde digitale tools toepast op de handschriften van de Dode Zeerollen. Het werk heeft al geleid tot een belangrijke conclusie.

Tot voor kort werd een schrijver verondersteld die tegelijk nogal controversieel was omdat zijn identiteit gebaseerd was op slechts één letter, een zogeheten ideograaf. 54 tot 90 van de Qumran manuscripten zouden van zijn hand zijn. Dat is 5 tot 10% van de hele collectie. Zijn identiteit was dus erg belangrijk. Wat hem controversieel maakte was niet alleen die ene letter; de manuscripten die van hem zouden zijn, konden onderling flink verschillen.

Hayes’ team testte deze oude maar verdachte claim en kwam tot de conclusie dat die niet klopte. Volgens hun resultaten konden maar acht manuscripten aan dezelfde schrijver worden toegeschreven. Met deze nieuwe onderzoeksmethode zullen meer schrijvers geïdentificeerd gaan worden en zal een beter begrip van de typologische ontwikkelingen en schrijfstijlen mogelijk worden.

Tefillin

Hayes werkt op dit moment samen met een archeoloog in Israël die een boek aan het schrijven is over oude tefillin, of Joodse gebedsriemen. Met Photoshop maakt zij een reconstructie en een paleografische analyse van de 48 nog bestaande tefillin. Na dit project hoopt ze benaderd te worden door andere archeologen en wetenschappers om ook hen te assisteren in het reconstrueren van manuscripten en het maken van paleografische analyses.

Promotieceremonie

Op 9 februari 2023 zal Hayes haar proefschrift verdedigen, getiteld “Searching for Dead Sea Scribes: A study on using artificial intelligence and palaeography for writer identification in correlation with spelling and scribal practices, codicology, handwriting quality, and literary classification systems for Dead Sea Scrolls.” De verdediging vindt plaats in de aanwezigheid van Hayes’ promotor prof. dr. M. (Mladen) Popovic, en co-promotor prof. dr. E.J.C. (Eibert) Tigchelaar.

Wanneer: 9 februari 2023
Aanvang: 16:15
Waar: Academiegebouw RUG