Geestelijke verzorging in het aardbevingsgebied

Het thema zingeving heeft altijd de interesse gehad van Hanneke Muthert. Ook nu houdt het haar weer bezig, als onderzoeker van zinbegeleiding bij rampen, onder andere in het aardbevingsgebied in Groningen. Een actueel thema want na weer een forse beving krijgen de inwoners van het aardbevingsgebied opnieuw een klap te verwerken. Met het Centre for Religion, Health and Wellbeing van de Faculteit Godgeleerdheid en Godsdienstwetenschap en in samenwerking met de Protestants Theologische Universiteit organiseerde ze recentelijk een aantal bijeenkomsten over dit onderwerp.

Tekst en foto’s: Merel Weijer

Boerencrisis

Tijdens de eerste bijeenkomst kwam een opmerkelijke bevinding naar voren. Een van de deelnemers werkt voor het boerenpastoraat. Dat staat boeren bij die de ene na de andere crisis voor hun kiezen krijgen en daardoor in een soms uitzichtloze positie komen. Het bleek dat die ramp eigenlijk het meeste overeenkomt met wat zich in Groningen afspeelt. Muthert: ‘De andere rampen, zoals die in de Bijlmer of de ramp met de MH17, hebben weliswaar een enorme impact maar ze zijn eenmalig. Wat zich in Groningen afspeelt noemen we ook wel een trage of chronische ramp. Het duurt maar voort en je weet niet hoe lang het nog gaat duren. Bodemonderzoek laat zien dat er nog heel wat gaande is. Veel mensen wachten angstig op wat er verder nog gaat komen.’

In de kinderschoenen

Uit literatuuronderzoek blijkt dat geestelijke verzorging na rampen in Nederland nog in de kinderschoenen staat. Er is een grote kloof tussen theorie en praktijk. Muthert: ‘Je kunt je van alles voornemen om te doen bij een ramp, maar in de praktijk blijkt dat mensen heel verschillend reageren. Sommigen schieten in de actiemodus, ander verstijven juist.’ Wat ook uit het onderzoek naar voren komt is dat het moeilijk is jezelf bij langdurige inzet op de been te houden. Dat zie je ook in Groningen bij alle betrokkenen (zorgverleners, actievoerders, beleidsmedewerkers). Voordat je geestelijk verzorgers een gebied in stuurt waarbij je niet weet hoe lang iets gaat duren is het belangrijk om daar rekening mee te houden en goed na te denken over hoe je de mensen kunt ondersteunen.

Geestelijke klachten

Het is nog maar sinds kort dat hulpverleners van de GGD klachten van mensen koppelen aan de aardbevingsproblematiek. Nu komt dat steeds meer aan het licht. Fysiotherapeuten bijvoorbeeld behandelen steeds meer mensen die klachten ervaren die te maken hebben met de aardbevingen. Maar het is ook belangrijk om naast de fysieke klachten te kijken naar de geestelijke klachten. Hoe zit het met de zingeving? Waarvoor kom je je bed nog uit als je geen perspectief ziet? Muthert refereert aan het onderzoek van Tom Postmes en Katherine Stroebe van de RUG dat laat zien dat de gezondheid significant achteruit gaat en het gevoel van veiligheid afneemt. ‘Je hebt als mens het vertrouwen nodig dat de wereld een betekenisvol, samenhangend geheel is. Dat je andere mensen kunt vertrouwen en dat je zelf de moeite waard bent. Precies deze factoren staan hier onder druk en zorgen ervoor dat mensen problemen ervaren met zingeving.’ Aandacht voor zingeving vanuit en voor alle betrokkenen, lijkt een goede richting.

Proathouk

In Groningen is niet alleen de individuele zingeving aangetast. Ook die van een hele gemeenschap. Onlangs is bijvoorbeeld besloten dat in een dorp de helft van de huizen wordt vervangen door nieuwbouw, en de andere helft niet. Dat doet iets met een hele gemeenschap. Daarom zijn twee geestelijk verzorgers aangesteld. Zij werken vooral vanuit het idee van ‘aanwezig zijn’, bijvoorbeeld met een Proathouk (praathoek) op een kerstmarkt. Een initiatief dat liep als een trein. En ze proberen anderen te scholen rondom de zingevingsvraag: hoe herken je dat mensen problemen hebben en hoe kun je dat goed ondersteunen? Ook gaan ze naar basisscholen met kinderen die veel vragen hebben.

Niet praten in de kerk

Tijdens een andere bijeenkomst kwam ook iets opmerkelijks naar voren. Mensen blijken hun verhaal over de gevolgen van de bevingen graag kwijt te willen, maar doen dit liever niet thuis of in de kerk. Het lijkt erop dat juist die plekken gevrijwaard moeten blijven, dat het belangrijk is dat er nog een plek is waar het niet over de aardbevingen gaat. Muthert: ‘Daar zijn mensen echt heel fel in. In het voorbijgaan, op straat of tijdens een kerstmarkt, willen mensen hun problemen wel bespreken. Maar in de kerk niet.’ Met deze kennis is er een nieuw idee ontstaan: de Proatbus (praatbus). Zo kunnen de geestelijk verzorgers gemakkelijk in dorpen onder de mensen komen en kunnen mensen op een vrijblijvende manier hun verhaal kwijt.

Uniek onderzoek

Dat mensen hun verhaal kwijt kunnen is belangrijk merken de geestelijk verzorgers. Men wil zeker niet als zielig gezien worden maar wel erkenning voor het feit dat men stuk loopt op wat er gebeurt. Namelijk dat mensen wel heel lang moeten wachten. Muthert: ‘Het feit dat we dit onderzoek doen in Groningen is voor Nederland uniek. Er is nog nooit goed bekeken wat zo’n situatie precies met mensen doet en wat de hulp die nu wordt gegeven oplevert en hoe je dat beter kunt organiseren. Dit onderzoek gaat actief de geestelijk verzorgers volgen.’

Trage ramp

Muthert haalt als laatste een verhaal aan uit de documentaire ‘De stille beving’ waarin iemand te horen krijgt dat zijn boerderij tegen de vlakte moet. Hij vraagt zich dan als eerste af: ‘Hoe moet het dan met de uil?’ Voor Muthert staat dat verhaal voor de vraag wat een huis tot een thuis maakt. ‘Als een huis versterkt moet worden vanbinnen dan past bijvoorbeeld ineens een bed niet meer in de slaapkamer. Mensen moeten hun huis opnieuw tot hun thuis maken. Daar lijden mensen onder. Door naar hun verhaal te luisteren draag je bij aan de verwerking van gevoelens van onvrede en onrust. Op deze manier kun je mensen begeleiden en ondersteuning bieden bij de trage ramp die ze overkomt.’

Meer informatie

• Hanneke Muthert
• Geestelijke Verzorgers in Groningen
• Crowdfunding Proatbus