Onderzoek van het CBS en de Rijksuniversiteit Groningen ontdekt mogelijke omzeiling van sancties tegen Rusland door kleine, jonge bedrijven

De Nederlandse goederenexport naar Rusland is na het opschalen van sancties door de Europese Unie in 2022 sterk teruggelopen. Tegelijkertijd is de Nederlandse export van gesanctioneerde goederen naar zeven landen met verhoogd risico op sanctieomzeiling toegenomen. Opvallend veel jonge, kleine bedrijven die vóór 2022 deze gesanctioneerde producten nog niet exporteerden, zijn naar deze landen gaan exporteren. Dat meldt het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) in samenwerking met de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) op basis van nieuw onderzoek dat werd uitgevoerd in opdracht van het Ministerie van Buitenlandse Zaken.

Vergeleken met de periode 2018-2021, was de exportwaarde van gesanctioneerde goederen naar Rusland in 2023 circa 86 procent lager. Daarnaast is een kwart van de export van niet-gesanctioneerde goederen naar Rusland weggevallen. Een deel van de goederen zou via derde landen – die wel naar Rusland zijn blijven exporteren – alsnog in Rusland terecht kunnen komen. Alhoewel deze vorm van sanctieomzeiling niet direct waarneembaar is in de statistieken van het CBS, kan wel onderzocht worden naar welke landen de export van gesanctioneerde producten buitenproportioneel is toegenomen. Deze landen worden in het onderzoek van het CBS en de RUG aangemerkt als landen met een verhoogd risico op sanctieomzeiling.

Sterke toename export naar zeven landen

Uit het onderzoek komen de volgende exportbestemmingen naar voren als landen met een verhoogd risico op sanctieomzeiling: Armenië, Kazachstan, Kirgizië, Mongolië, Servië, Turkije, en Turkmenistan. Naar deze bestemmingen is de Nederlandse export van goederen waarvan de export naar Rusland is gesanctioneerd, opvallend sterk gegroeid. Vanuit deze landen is de export naar Rusland zelfs gestegen.

De exportwaarde van gesanctioneerde goederen naar de EEU+-regio (de EEU-landen Armenië, Kazachstan en Kirgizië, samen met Mongolië en Turkmenistan) was bijvoorbeeld in 2022 ruim 74 procent, en in 2023 ruim 90 procent hoger dan gemiddeld in de periode 2018-2021. In beide jaren groeide de export van deze producten naar de rest van de wereld met ongeveer 25 procent.

Toename export naar Rusland vanuit de zeven landen

Daarnaast groeide de export van goederen, waarvan de export vanuit de EU naar Rusland gesanctioneerd is, vanuit deze zeven landen naar Rusland. Dat zou erop kunnen wijzen dat gesanctioneerde goederen vanuit Nederland via deze landen alsnog Rusland bereiken. Zo groeide bijvoorbeeld de Turkse export van machines naar Rusland het sterkst. In 2022 en 2023 waren bulldozers, shovels, graafmachines en dergelijke de meest geëxporteerde machines (qua waarde) vanuit Turkije naar Rusland.

Jonge, kleine bedrijven toegetreden

Vooral grote multinationals exporteerden vóór de Russische inval in Oekraïne producten naar Rusland, waarvan de export daarna verder aan banden is gelegd. Deze bedrijven hebben het wegvallen van Rusland als exportbestemming met name opgevangen door meer te exporteren naar landen waar ze daarvoor ook al actief waren. Een deel van deze bedrijven is ook nieuwe exportbestemmingen gaan verkennen, waaronder landen met een verhoogd risico op omzeiling. Dit zijn de zogenaamde switchers.

Daarnaast ontdekten de onderzoekers een groep toetreders: bedrijven die gesanctioneerde producten naar landen met een verhoogd risico op sanctieomzeiling exporteren, terwijl zij vóór de aanscherping van de sancties in 2022 deze producten helemaal niet exporteerden. Hierbij gaat het relatief vaak om jonge en kleine zelfstandige mkb-bedrijven met een kleine exportportefeuille, die vaak als tussenhandelaar optreden voor de export van gesanctioneerde goederen, die zij niet zelf produceren, naar landen met een verhoogd risico op sanctieomzeiling.

Auteurs

De auteurs van het onderzoeksrapport zijn Marcel van den Berg, Loe Franssen, Tristan Kohl (Universitair hoofddocent bij de Faculteit Economie en Bedrijfskunde, Rijksuniversiteit Groningen), Roger Voncken, en Stef Weijers.

Bronnen:

Internationaliseringsmonitor, 2024-III - Sancties tegen Rusland: gevolgen voor de Nederlandse export en mogelijke omzeilingsroutes

Internationaliseringsmonitor 2024-III - Exporteren in de schaduw van sancties

Meer informatie:

Vragen? Neem contact op met de persvoorlichters van het CBS: 070 - 337 44 44 of e-mail: Persdienst cbs.nl. Of stuur een mail naar Tristan Kohl (t.kohl rug.nl).