Liekuut | Vol stroomnet? We moeten efficiënter omgaan met een schaars goed

In ‘Liekuut’, Gronings voor rechtuit of rechtdoorzee, delen we regelmatig de blik van één van onze wetenschappers op een actueel thema. Zo laten we zien dat RUG-onderzoekers een bijdrage leveren aan het maatschappelijke debat.

Er is een boel gezegd over het vollopen van het stroomnet, en er wordt ook hard gewerkt aan uitbreiding van het net. Maar, zegt Machiel Mulder, hoogleraar Energie-economie bij de Rijksuniversiteit Groningen, het net vergroten is niet de efficiëntste oplossing, zeker niet op de korte termijn. We moeten volgens hem economische principes toepassen op dit probleem. Schaarste efficiënter verdelen zet nu meer zoden aan de dijk dan bouwen en uitbreiden. Dat kost namelijk tijd, en geld en dan hebben we het nog niet eens over de effecten op het landschap. Efficiënter omgaan met een schaars goed en de pieken in het gebruik afvlakken, daar zit volgens hem veel meer muziek in. Maar daarvoor moeten we wél anders gaan nadenken over stroom.

Een vol badhuis

‘Allereerst: het vollopen van het stroomnet is eigenlijk niet de beste voorstelling van het probleem. Het is geen badkuip die volloopt, meer een soort badhuis. Omdat daar steeds meer mensen naartoe willen, moeten mensen buiten de deur blijven wachten tot ze toegelaten worden. In de praktijk van het stroomnet betekent dat dus dat nieuwe woonwijken, laadpalen, zonneparken en bedrijven niet aangesloten kunnen worden op ons stroomnetwerk. Dat is nu een groot probleem, want het leidt tot grote kosten en ongemak bij de mensen en bedrijven die het betreft. Uitbreiding van het stroomnet heeft natuurlijk nogal wat voeten in de aarde: het vraagt om arbeid, tijd en er moet van alles geregeld worden. Daarom is het belangrijk om economische principes toe te passen op de oplossing van dit probleem op de korte termijn. Economie gaat over schaarste en hoe je die verdeelt. Bij stroomnetwerken hebben we altijd gedaan alsof die schaarste niet bestaat, maar die is er dus wel. Daarom moeten we nu gaan kijken hoe we de verdeling van het schaarse goed verdelen.’

Pieken verdelen

‘Hoe doen we dit nu? De verdeling van de capaciteit van het stroomnet is vooral gebaseerd op de piekmomenten van gebruikers. Daarbuiten is meer dan genoeg ruimte. Als we die pieken afvlakken, bijvoorbeeld door stroomgebruik naar andere momenten te verplaatsen, maken we efficiënter gebruik van de ruimte in het net die we hebben en kunnen we veel meer mensen en bedrijven aansluiten. Die gedragsverandering kun je bewerkstelligen met hogere aansluittarieven op piekmomenten. Op die manier maak je de prijs van de aansluiting afhankelijk van de schaarste in het netwerk. In plaats van dat mensen buiten het badhuis moeten staan wachten, zeggen we dan: je mag binnenkomen, maar dan betaal je op bepaalde momenten meer. Je kunt je afvragen hoe eerlijk we dat vinden: ik heb stroom nodig verdorie, en nu moet ik meer betalen omdat anderen het net overbelasten? Uit onderzoek[1] dat ik een paar jaar terug heb gedaan, bleek dat mensen hier best wel in mee willen gaan, wanneer je het waarom goed uitlegt, én wanneer de opbrengsten niet in de zak van aandeelhouders belanden, maar worden geïnvesteerd in het netwerk. Een ander voorbeeld zijn zogenaamde interruptible contracten. Daarbij spreekt een bedrijf een capaciteit af met de netwerkbeheerder, maar wanneer de netwerkbeheerder een capaciteitsprobleem heeft kan die de aansluiting onderbreken of limiteren. Uiteraard wordt dit van tevoren aangekondigd en de klant betaalt een lager tarief voor het contract.’

Iedereen een beetje schaarste

‘Dat is een heel andere manier van werken, maar zo heel vreemd is het niet: prijzen van tickets voor een concert of een vliegreis variëren ook in de tijd, en daar plannen we ook voor. Met elektriciteit zijn we dat niet gewend, want tot dusverre was dat altijd beschikbaar tegen een vast tarief. Maar het punt is dat door de energietransitie het stroomnet niet altijd voor al het gebruik beschikbaar is. We gaan dat stroomnet veel meer gebruiken, dus we moeten - of we dat nou willen of niet - alloceren, bewust toewijzen wie krijgt het, wie krijgt het niet. Als we doorgaan op de huidige weg hanteren we een first come, first serve benadering: zij die een aansluiting hebben mogen ‘m blijven gebruiken, maar nieuwe spelers mogen niet meedoen. Dat is niet alleen inefficiënt, maar ook oneerlijk. Door de schaarste van het stroomnet te gaan alloceren op basis van voorkeuren, dat wil zeggen wat mensen willen betalen voor het gebruik, komt er veel meer ruimte beschikbaar, omdat mensen en bedrijven dan geprikkeld worden om hun stroomgebruik naar andere momenten in de tijd te verplaatsen. Een bijkomend voordeel van dit veranderend netgebruik is dat de netbeheerders minder in uitbreiding hoeven te investeren, wat een hoop aan kosten scheelt. Uiteraard moet je er wel voor zorgen dat het net voor een normaal gebruik door huishoudens tegen de normale tarieven beschikbaar blijft, want elektriciteit is en blijft een basisvoorziening.

[1] https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0301421517303129

Lees meer

• Overzicht van alle 'Liekuut' opiniestukken.
• Machiel Mulder