Kwetsbare meidenknie schreeuwt om preventief onderhoud

Eerst de aanloop, steeds sneller gaat ze. Daar is de springplank. Hup, de lucht in. Vluchtelementen, landing. Een sprong zoals ze die al honderden keren zonder problemen maakte. Nu gaat het mis. Anne Benjaminse hoort iets knappen. ‘De pijn in mijn knie herinner ik me, dik twintig jaar later, nog steeds.’

_{Tekst Riepko Buikema}

De toenmalige studente fysiotherapie is begin twintig als ze met turnen haar voorste kruisband scheurt. Op zo’n lullig moment aan het eind van de training. ‘Ik was vermoeid. En een beetje nonchalant misschien.’ In een klap is haar turncarrière voorbij. ‘Als klein meisje vond ik het leuk om te doen. Lekker met je hele lijf bezig zijn, oefeningen perfectioneren.’

Kenner van kruisbandletsel

Onbewust vormt de blessure de opmaat voor haar huidige missie. Benjaminse schrijft een scriptie over kruisbandletsel, voltooit een master Sports Medicine aan de universiteit van Pittsburgh en promoveert in Groningen bij de bewegingswetenschappers Bert Otten en Koen Lemmink. De voorste kruisband blijft haar leidraad, al verlegt ze haar aandacht naar een andere sport. Benjaminse werpt zich tegenwoordig op als hoedster van de vrouwelijke voetbalknie.

Vrouwelijke voetballers vaker pech

Dat is niet zonder reden. Volgens Edwin Goedhart, manager sportgeneeskunde van de nationale voetbalbond KNVB, wacht ons land door de groeiende groep voetballende pubermeiden een hausse aan kruisbandletsel. Meisjes hebben een vier tot acht keer hogere kans op kruisbandletsel dan jongens. En wie dat overkomt heeft dubbel pech: een op de vier vrouwen scheurt haar voorste kruisband opnieuw, vaak in de andere knie.

Dat ligt deels aan de anatomie en daarnaast zijn de beenspieren van vrouwen van nature minder sterk dan van mannen. Voeg daarbij dat de hormonen rond de eisprong de vrouwelijke banden losser maken, schoeisel en trainingsvormen vaak gebaseerd zijn op het mannenlichaam en dat meiden wellicht anders omgaan met complexe situaties op het veld. ‘En bij pubermeiden speelt er veel. Het is de fase van eerste liefdesrelaties. Ze krijgen ineens lange stelten of hebben te maken met een vervelende wiskundeleraar en een onvoldoende op een toets. Dat beïnvloedt hoe je zaterdag op het veld staat.’

Lange en saaie oefeningen

Het klinkt bijna als een oproep: vaders en moeders, houdt uw voetballende dochters binnen! Dat is allerminst wat Benjaminse beoogt. De wetenschapper ziet kansen om kruisbandblessures te voorkomen en wil trainers daarvan doordringen. ‘Coaches moeten meer oog krijgen voor preventie. Ze kunnen meer inzetten op brede motorische ontwikkeling, bijvoorbeeld door gevarieerde warming-ups. Daar ontbreekt het nu aan. Veel clubs doen ‘droge’ krachtoefeningen zoals planken en lunges. Die duren nogal eens te lang of zijn te saai, en doen geen recht aan wedstrijdsituaties. Bij preventie gaat het niet alleen om kracht, maar vooral om coördinatie. Om het herkennen van situaties en hoe je daarop anticipeert en reageert. Hoe ga je om met een aanval of schijnbeweging van de tegenstander? Wanneer ga je wel of niet het duel aan? Die koppeling in het brein tussen perceptie en actie krijgt bij preventie nog weinig tot geen aandacht.’

Dames FC Groningen springen bij

In samenwerking met talentvolle speelsters van FC Groningen ontwikkelen Benjaminse en haar team preventie-oefeningen speciaal voor tienervoetbalsters. Daarbij is er extra aandacht voor de verdedigende acties, die vaak de oorzaak zijn van knieletsel. Een goed voorbeeld is de kwetsuur van international en topspits Vivianne Miedema (zie ook deze video). ‘Er is eigenlijk geen tegenstander direct in de buurt, ze maakt een hele grote uitstap, en - Benjaminse knipt met haar vingers - het is al mis.’

Met jonge voetbalsters oefent Benjaminse op het anticiperen en reageren op schijnbewegingen van tegenstanders. Dat doet ze tijdens aangepaste oefeningen die toch al op de training plaatsvinden. Het kost daardoor geen extra tijd. Daarbij gaat het niet alleen om de competitieve doelstelling (lukt het om de bal af te pakken) maar juist ook om de manier waarop een speelster beweegt. ‘Blijft haar knie goed genoeg boven de voet? Landt ze diep genoeg om haar gewicht op te vangen?’

Niet alles voorschrijven

Om de juiste beweging zo goed mogelijk in te slijten, is het van belang dat trainers hun aanwijzingen zo beeldend mogelijk maken. ‘Vaak zijn we geneigd alles expliciet voor te schrijven: buig je knie, draai je romp. Maar de kern is om speelsters impliciet motorisch te laten leren. Bijvoorbeeld door te zeggen: doe alsof je op een stoel gaat zitten. Uit ons onderzoek blijkt dat voetbalsters de beweging dan steeds beter en onbewuster uitvoeren.’

Door veel te oefenen in wedstrijdsituaties, met talrijke variaties, bouwen voetbalsters zo een arsenaal aan optimale bewegingen op. ‘Trainers hebben al veel aan hun hoofd, dat besef ik. Maar idealiter komen onze oefeningen in de opleiding van coaches terecht, in het reguliere programma of anders als een extra module in de bijscholing. Edwin Goedhart, de sportarts van de KNVB, staat daar helemaal achter.’

Tijd voor verandering

‘Ik voel een grote verantwoordelijkheid. Want meidenvoetbal groeit en preventie wordt op dit moment niet of nauwelijks gedaan of op een gedateerde manier. De jonge voetbalmeiden zijn een onderbelichte groep, in onderzoek is veel aandacht voor jongens en mannen, en voor volwassen. Ik vind het belangrijk dat íedereen lang en met veel plezier kan blijven sporten. Ook deze pubermeiden met hun kwetsbare knieën.'

Meer informatie

• Benjaminse in NOS Sport

• Benjaminse in het Jeugdjournaal

• Benjaminse op LinkedIn