ERN 2023: Muziek als instrument voor verbinding en een gezonder brein

_{Door: Jelle Posthuma}

Muziek stemt niet alleen vrolijk of melancholisch, het werkt mogelijk ook als ‘cognitief vaccin’ en bevordert het herstel na een operatie. Tijdens de Science Show in Forum Groningen, op 29 september, vertellen onderzoekers Marie-José van Tol en Krista de Wit er alles over. De Science Show is een onderdeel van de Europese Nacht van de Onderzoekers (ERN), een wetenschapsfestival vol met wetenschapshows, discussies, mini-colleges, muziek en experimenten.

Een bozige man die na een muzieksessie aan zijn ziekenhuisbed openbreekt en zijn levensverhaal deelt met de verpleging. Of een patiënt die wekenlang moeilijk slaapt, maar na het bezoek van drie musici opeens weer droomt over een ijsvogel in zijn tuin. Volgens dr. Krista de Wit, violist en senior onderzoeker bij het lectoraat Music in Context van de Hanzehogeschool Groningen, zijn het treffende voorbeelden van de positieve invloed van livemuziek in de zorg, haar expertisegebied.

De Wit heeft een achtergrond als muziekpedagoog. Voor haar promotieonderzoek deed ze onderzoek naar livemuziek in het ziekenhuis en de ouderenzorg. Ze bezocht met een team van professionele musici van Stichting MiMiC Muziek patiënten in onder meer het UMCG. In 2020 rondde De Wit haar promotieonderzoek af. Daarnaast begeleidde ze studenten van het Prins Claus Conservatorium in Groningen, die livemuziek leerden maken op de afdelingen chirurgie van verschillende ziekenhuizen.

Backstage in het ziekenhuis

Voor de Science Show vertelt De Wit over haar onderzoek en onderwijs op het gebied van persoonsgericht muziek maken in de zorg. Uit haar onderzoek blijkt dat livemuziek het herstel van patiënten positief beïnvloedt. Bovendien geldt de positieve invloed niet alleen voor de patiënten: ook de musici en verpleegkundigen hebben er baat bij. ‘Met muziek proberen we verbinding te maken, zowel tussen patiënten onderling als tussen patiënten en verpleegkundigen’, legt De Wit uit. ‘Er komt veel stress en angst kijken bij een ziekenhuisopname. We weten uit onderzoek dat goede communicatie tussen patiënten en verpleegkundigen cruciaal is voor het herstel.’

Bij de muzieksessies is de samenwerking tussen verpleging en musici van groot belang, weet De Wit. Het succes hangt voor een groot deel af van de omstandigheden in het ziekenhuis. Daarom wordt er altijd een ‘backstage’ gecreëerd, waar verpleegkundigen en musici vrij met elkaar kunnen omgaan. ‘We willen voorkomen dat musici te voorzichtig te werk gaan, omdat ze zich misschien opgelaten voelen in de hectische praktijk van het ziekenhuis. Daarom trainen onze conservatoriumstudenten samen met verpleegkundestudenten.’

De musici spelen niet ‘zomaar’ een stuk, vervolgt De Wit. Bij de muzieksessies draait het om het maken van ‘persoonsgerichte muziek’. ‘Sommige patiënten willen alleen luisteren, terwijl anderen actief meedoen. De patiënt wordt dan als het ware een dirigent, soms samen met een verpleegkundige. In het ziekenhuis hebben patiënten vaak weinig autonomie. Door mee te doen met de muziek krijgen ze dat een beetje terug.’ Hoewel de musici voornamelijk improviseren, staan de muzikale wensen van de deelnemers altijd centraal, vertelt de Hanze-onderzoeker. ‘We spelen muziekstukken altijd zonder bladmuziek, maar soms maken we ook nieuwe arrangementen op basis van verzoeken. Van Bach en Bon Jovi tot The Beatles.’

‘Cognitief vaccin’

De positieve effecten van muziek blijven niet beperkt tot het ziekenhuis. Tijdens de Science Show belicht dr. Marie-José van Tol, hoogleraar Cognitieve Neuropsychiatrie bij het UMCG, de effecten van muziek op het brein. Van Tol doet onderzoek naar de rol van de hersenen en cognitie bij het ontstaan en voortbestaan van psychische stoornissen. ‘Tijdens de Science Show gaan we samen met de zaal ervaren hoe muziek je stemming beïnvloedt. Een muzikant speelt sobere en vrolijke muziek, en we kijken naar de verbindende kracht van een muziek door samen te zingen. Muziek kan positieve emoties opwekken en helpen bij emotieregulering. Zo vinden mensen met een depressie het vaak moeilijk om hun emoties te tonen en daar kan muziek bij helpen.’

Ook kan muziek volgens Van Tol werken als ‘cognitief vaccin’. Het bespelen van een instrument is een complexe vaardigheid, legt de hoogleraar uit. ‘Uit onderzoek blijkt dat mensen die een instrument leerden spelen, een net iets betere aandachtsfunctie hebben, oftewel het vermogen om te kunnen focussen. Dat geldt ook voor mensen die een tweede taal leerden. Hoe meer complexe vaardigheden, hoe beter. Recent deden we onderzoek naar de aandachtspanne van 65-plussers met geheugenklachten. Wat blijkt: er zijn aanwijzingen dat het leren bespelen van een instrument daadwerkelijk een klein cognitief voordeel oplevert.’

Wil je meer weten over (live) muziek en het ziekenhuis, of muziek als ‘cognitief vaccin’ ? Kom naar de Science Show van de Europese Nacht van de Onderzoekers op vrijdag 29 september in de Rabozaal van het Forum in Groningen. Het programma ‘’Music - a puzzle piece of well-being’’ is van 20.45 tot 21.15. De Europese Nacht van de Onderzoekers is georganiseerd door de vier Schools voor Wetenschap & Samenleving.