Gezocht: gids uit de chaos in de binnenstad

In onze hedendaagse on demand -economie - vandaag besteld, morgen in huis, winkel of restaurant - zijn we volledig gewend aan snelle levering. Maar fijne middelgrote Europese steden dreigen vast te lopen door de explosieve groei van verkeersstromen. Drie RUG-onderzoekers spraken vervoerders, ondernemers en beleidsmakers in Groningen, Mechelen en Bremen. Het leidde tot zes toekomstscenario’s en een stevige waarschuwing: ‘De route naar duurzame stadslogistiek loopt over een smal pad. Zonder regie van de lokale overheid gaat het niet.’

Tekst: Riepko Buikema, afdeling Communicatie. Foto’s: Henk Veenstra

Een rondje door de binnenstad van zijn geliefde Groningen - voor Paul Buijs, onderzoeker Duurzame Logistiek, is het puur genieten. ‘Opstoppingen, trucks op het terras, crossende flitsbezorgers, nietsontziende maaltijdkoeriers, bestelbussen van bouw- en installatiebedrijven, afvalverwerkers, grote leveranciers van de horeca, de kleine bezorgers met hun specialiteiten: kaasjes, koffie, noten. Wat een chaos. Voor mij is dat een feest.’

Een foto hier, een filmpje daar. Prima voorbeelden voor zijn volgende college. ‘Mijn vakgebied, de logistiek, bepaalt steeds meer hoe de stad leeft, ademt, eruitziet. Een mooi voorbeeld is de nieuwe pakketkluis hier om de hoek bij de studentenflat. Vervoerders zien er wel brood in, voor hen is het heel efficiënt. Maar jij en ik kunnen ons pakketje daar ook laten bezorgen. Dat trekt dus verkeersstromen, met parkerende auto’s pal naast de bocht naar een smalle en drukke doorfietsroute. Die kluis staat op privéterrein, maar past ie in het straatbeeld? Is het veilig?’

Uitweg uit de jungle

We laten massaal onze pakketjes, boodschappen en maaltijden thuisbezorgen . De verwachting is dat het aantal thuisbezorgingen tot 2030 wereldwijd nog eens met 78% toeneemt . ‘ En dat is slechts een deel van het totaal aan logistieke stromen’, zegt Buijs. ‘Winkeliers en andere ondernemers in de binnenstad gaan mee in onze gewenning aan snelle levering. Winkelbevoorrading, horeca-leveringen en bouwlogistiek krijgen zo steeds meer impact op het leven in de binnenstad. Dat leidt tot problemen.’

Langzamerhand veranderen historische binnensteden in jungles vol drukte, onveilige situaties en luchtvervuiling. In het Europese onderzoek Urban Logistics as an on-Demand Service zocht Buijs met de RUG-planologen Ward Rauws en Paul Plazier naar een duurzame uitweg. Hoe krijgen we goederen straks schoner en slimmer de stad in en uit?

Daartoe gingen de onderzoekers de straat op in Groningen, Mechelen en Bremen, drie middelgrote Europese steden met een historisch centrum. Plazier: ‘We spraken uitgebreid met de dagelijkse ontvangers en bezorgers van pakketjes en goederen. DHL, UPS, BPost, winkeliers in stad, de bewonersvereniging, gemeenteambtenaren, het OV-bureau, de plaatselijke fietskoerier. Hoe zien zij de toekomst?’

Onheilspellend

Het resulteerde in zes toekomstscenario’s, afhankelijk van de mate van samenwerking door vervoerders en technologische vernieuwing, en de positie die lokale overheden innemen. Onheilspellende uitkomst: slechts twee scenario’s leiden tot een binnenstad met duurzame logistiek. Eén toekomstbeeld waarin publieke en private actoren hun krachten bundelen om logistiek transport, leveringswijzen en databeheer fundamenteel te reorganiseren (New Cool Collective). En één waarin lokale overheden met een uitgebreid pakket van voorwaarden en eisen de ontwikkeling van duurzamere logistieke systemen afdwingen (Revolution by Design).

Prikkelen

‘De potentiële weg naar een duurzame toekomst is een smal pad’, zegt Buijs. ‘Het wordt hard werken om daar te komen. Er is best een grote kans dat groen beleid niet van de grond komt of dat marktpartijen niet reageren zoals gewenst. Dat we terecht komen in een situatie waarin inwoners klagen en ondernemers bestellingen niet meer op tijd krijgen. Deze scenario’s drukken iedereen met de neus op de feiten. Als we een van de scenario’s prefereren, wat betekent dat dan? Als je nu niets doet, dan gaat het de verkeerde kant op. Het vrijblijvende van een ver toekomstbeeld moet eraf. Ik hoop dat onze beelden prikkelen.’

Niet vanzelf

De opvallendste bevinding van het internationale en interdisciplinaire onderzoekscollectief? ‘De overheid is doorslaggevend om te komen tot een duurzame oplossing. Dat is een grote uitdaging voor beleidmakers bij de gemeente’, zegt Plazier. ‘Vervoerders gaan niet uit zichzelf heel hard lopen voor duurzaamheid’, vult Buijs aan, ‘zeker niet zonder regie van overheden. Dat is misschien sterk aangezet, maar wel raak. In ons scenario het Nieuwe wilde westen verandert bijvoorbeeld van alles, maar is de uitkomst nog steeds onwenselijk omdat marktpartijen op verschillende oplossingen inzetten.’

Worstelen

De lokale overheid als onmisbare gids naar duurzame stadslogistiek. Grofweg heeft de gemeente twee opties, schetsen de onderzoekers. Met restrictief beleid groener en veiliger transport afdwingen of het voortouw nemen door bijvoorbeeld centrale gemeenschappelijke hubs voor goederen en pakketjes op te zetten. Gemakkelijker gezegd dan gedaan, erkent Plazier.

‘Het algemene beeld is dat er bij gemeenten te weinig mensen zijn voor dit grote dossier. Goedwillende ambtenaren zijn verantwoordelijk voor alles tussen praktische problemen op straat en bewonersavonden tot langetermijnbeleid. Dat is heel lastig. Onze scenario’s laten zien dat stevig nadenken nodig is.’ Buijs: ‘Ik zie gemeenten worstelen; kijk maar na de discussie rond flitsbezorging in de binnenstad. Vergeet niet dat logistiek van oudsher honderd procent aan de markt is overgelaten.’

Groningen voorop

Hoopgevende signalen zijn er ook. Op initiatief van de landelijke overheid besloten 27 gemeenten zero emissie-zones in te stellen, waaronder Groningen. ‘Een prachtig voorbeeld van een lokale overheid die regie neemt, met restrictief beleid. Dat zorgt ogenblikkelijk voor dynamiek in de markt. Dieselbusjes worden vervangen door bakfietsen of kleine elektrische voertuigen. Het leidt ook tot nieuwe vragen: die schone transportmiddelen worden misschien steeds groter, steeds zwaarder. Willen we dat? Hoe verhoudt zich dat tot de voetganger in de binnenstad?’

Eigen gedrag

Vergeet ook de invloed van consumenten niet, benadrukt Plazier. ‘In enkele scenario’s speelt de publieke opinie een sterke rol. Wij allen kunnen samen veel beteken door vervoerders verantwoordelijk te houden voor duurzaamheid en veiligheid of door bijvoorbeeld pakketjes af te halen op een centraal punt. Zelf heb ik jarenlang alles vrij blind online besteld. Dat doe ik niet meer. Dankzij dit project ben ik daar veel bewuster mee bezig.’

Meer informatie

Lees meer over de toekomstscenario’s: What’s in store for last-mile logistics: Futures scenarios for last-mile logistics in mid-size European cities