Andere uitspraak maakte van 2Pac geloofwaardige West Coast rapper

Op 13 september is het 25 jaar geleden dat rapper 2Pac overleed, na een moordaanslag. Hij zou uitgroeien tot de Che Guevara van de hiphop. Het is ook de dag dat Steven Gilbers promoveert. Hij ontdekte dat de beroemde rapper zijn spraak gebruikte om zich een nieuwe identiteit aan te meten, maar moest daarbij wel wat scepsis overwinnen. Zelfs bij de Amerikaanse ambassadeur Pete Hoekstra.

^{Tekst: Eelco Salverda, afd. Communicatie RUG / Foto’s: Henk Veenstra}

Een inspirerende context - dat is wat taalkundige Gilbers, zelf rapper, zocht voor zijn promotieonderzoek. De track Thug Style, waarin 2Pac (artiestennaam van Tupac Shakur) rapt over het niet horen bij de scene van de West Coast nóch die van de East Coast, zette hem op het spoor om zijn persoonlijke interesses te combineren met taalonderzoek. Taal, cultuur en identiteit hangen in de hiphop erg nauw samen. In het geval van 2Pac was dit nog pregnanter. De rapper groeide op in New York en verhuisde op zijn 17e naar California. Een gevoelige kwestie, te vergelijken met de overstap van de aanvoerder van Feyenoord, Steven Berghuis, naar Ajax. Toen 2Pac op zijn 24e als leider van de West Coast-scene openlijk de strijd aanging met New York werd hij dan ook verguisd door zijn oude stadsgenoten. ‘Binnen hiphop is het erg belangrijk waar je vandaan komt, je represent je buurt, je stad. Dus ik ben gaan kijken hoe 2Pac in zijn spraak zijn nieuwe identiteit liet doorklinken.’

Extreem lange klinkers als handelsmerk

Al snel besefte Gilbers dat er een schat aan bronnenmateriaal op hem wachtte, waar andere onderzoekers van zouden likkebaarden. Honderden muziekopnames en interviews, exact te dateren, zodat hij de ontwikkeling van 2Pacs spraak nauwkeurig kon volgen. ‘Ik ontdekte dat na zijn verhuizing zijn klinkers langer worden, zoals bij alle rappers aan de West Coast. Eerst nog geleidelijk, maar je ziet dat er rond 1995 een grote sprong plaatsvindt. Dan worden de klinkers echt veel langer, zelfs langer dan bij oorspronkelijke West Coasters. Dat is niet toevallig. Juist in die tijd tekende hij een groot platencontract bij Death Row Records, het grootste hiphoplabel in het westen, en kreeg hij een conflict met de East Coast-scene. Hij wilde zich duidelijk afzetten, westerser dan westers klinken.’ Als Gilbers twee verschillende fragmenten laat horen is het bijna niet te geloven dat hier twee keer dezelfde persoon spreekt. ‘2Pac zoog alle West Coast kenmerken in zich op. Hij werd een soort West Coast rapper on steroids.’

Hobby of werk?

In een eigen studio in poppodium Simplon legde Gilbers de laatste hand aan zijn proefschrift. Niet vaak vallen hobby en onderzoek zo samen. Posters, opnameapparatuur, cd’s van hiphopartiesten: de werkruimte van Gilbers ademt muziek. Op zwarte planken aan de witte wand staan lp’s van Public Enemy, A Tribe Called Quest, Nas en Big Pun sierlijk opgesteld. Op tafel een miniatuurpoppetje van 2Pac, twee grote microfoons en een mengpaneeltje. Het is de studio van Homebase, de vlag waaronder hij met Frank Stevens podcasts en radio maakt over rap, voor muziekzender KINK. Maar werken te midden van je hobby leidt ook af, geeft hij toe. ‘Het loopt allemaal door elkaar. Dat was wel eens een struggle tijdens mijn onderzoek.’ Het is niet voor het eerst dat Gilbers naar een Nederlands woord zoekt, doorspekt als zijn taalgebruik is van Amerikaanse woorden en uitdrukkingen.

Creatief zijn

Taalkundig onderzoek onder rappers is een onontgonnen terrein. Gilbers moest bij tijd en wijle zelf het wiel uitvinden bij onderzoeksopzet en analysemethodes. Hij trekt de vergelijking met hiphop. ‘Voor die muziek was aanvankelijk geen funding, geen interesse, geen plek. De eerste rappers pakten daarom de platen van hun ouders om daar overheen te rappen. Als de middelen beperkter zijn, moet je creatiever worden. Maar improviseren ligt me wel,’ zegt hij lachend. ‘Dan shine ik. Dat apparaat daar, een Maschine MIDI-controller, is eigenlijk een instrument om muziek mee te maken. Ik heb bedacht om daarmee statistische analyses los te laten op de rap flows van 2Pac en andere rappers.’

De Che van de hiphop

Had 2Pac ooit kunnen denken dat hij nog eens als plastic miniatuurpoppetje in een klein Europees land op het bureau zou staan van iemand die zijn uitspraak onderzoekt? Het beeld weerspiegelt de context van Gilbers’ onderzoek. 2Pac werd larger than life, de Che van de hiphop. De vaak negatief bejegende hiphop is meer mainstream geworden en nu zelfs object van wetenschappelijk onderzoek. De meest iconische artiest - zo noemt Gilbers 2Pac. Maar wat weten tieners, jonge twintigers nog van 2Pac? Heeft hij blijvende invloed gehad? ‘Hij heeft veel andere rappers beïnvloed en een norm gezet van wat goede hiphop is. Maar ik denk dat hij vooral ons beeld van de rapper heeft bepaald. Helaas mede door zijn gewelddadige dood, die hem een legendarische status heeft verschaft.’ Wat zou 2Pac van zijn onderzoek hebben gevonden? ‘Ik hoop dat hij zou zeggen: Dit is een eerlijke analyse van mij en mijn werk. Pretty dope!’

Vreemdeling

Na zijn analyse van 2Pac richtte Gilbers zich meer in het algemeen op verschil in melodie en ritme bij rappers in het oosten en het westen. Wat vond de zwarte rapscene in de VS eigenlijk van zijn onderzoek? Werd hij niet gezien als de witte Europese geleerde die even komt vertellen hoe zij eigenlijk klinken? ‘Ja, je zit er niet ver naast. Ze vonden het interessant en waren verbaasd dat een wetenschapper interesse had. Maar er was vaak scepsis: is hij oprecht of komt hij hier even een andere cultuur bekijken? Ik heb meegemaakt dat ik bij een lezing een afstandelijk achteroverleunende toehoorder pas aandachtig kreeg toen ik ad rem reageerde op een paar woorden die hij riep, een citaat uit een rap van De la Soul, Stakes is High. Later realiseerde ik me: dat was een test. Of ik de woorden herkende, of ik echt wat van hiphop wist.’

Erkenning van het genre

In die zin fungeert Gilbers voor de hiphopscene wellicht ook als spreekbuis, als een deur naar een andere wereld. Het is zeker tijd voor meer erkenning, vindt hij. ‘Sommige hiphoppers weten meer van rijm dan wij wetenschappers. Vroeger werd er gezegd: het is een rage, het is non-muziek, het is niet-melodieus. Maar rap bestaat al vijftig jaar. Het is een van de meest invloedrijke muzikale uitingsvormen in de wereld! En wij zouden dat niet serieus nemen omdat het niet voldoet aan ónze westerse muziekstandaard…? Dat is heel nasty. Ik ben blij als er mensen zijn die door mijn onderzoek zijn gaan inzien dat dit een volwaardig genre is.’

Amerikaanse ambassadeur

Gilbers onderstreept zijn punt met een bijzondere anekdote. Hij ontving een Amerikaanse Fulbright-beurs om in de VS onderzoek te kunnen doen. De uitreiking daarvan was door niemand minder dan ambassadeur Pete Hoekstra. ‘Hip-hop? We’re funding hip-hop research now?!, riep hij misprijzend toen hij met me sprak. Yes sir, it’s your number one cultural export product, heb ik maar vriendelijk geantwoord.’

Meer informatie

Steven Gilbers