Bert Poolman benoemd tot Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw

Bert Poolman (Avereest, 1959) is op 26 april benoemd tot Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw. Hij is hoogleraar Biochemie en programmadirecteur van het Groningen Centre for Synthetic Biology bij de Faculty of Science and Engineering aan de RUG. Als een van de meest prominente wetenschappers van deze faculteit manifesteert hij zich als een uitmuntende en gepassioneerde onderzoeker op het gebied van zogenaamde membraaneiwitten. Deze transporteiwitten werken als kleine kanaaltjes die passief en actief op nanoschaal kleine moleculen door een membraan kunnen laten passeren. Internationaal staat hij bekend als creatieve pionier en behoort hij met zijn excellente en baanbrekende onderzoek tot de wereldtop in de synthetische biologie, een jong, multidisciplinair onderzoeksgebied, waar biologie, scheikunde en fysica samenkomen.

Virtuoos onderzoek naar membraaneiwitten

Na zijn studie biologie begon Poolman zijn wetenschappelijke loopbaan met fundamenteel onderzoek naar het eiwitafbraaksysteem in melkzuurbacteriën. Hij heeft dit onderzoeksterrein verder ontwikkeld door onbekende membraantransportsystemen te karakteriseren. Daarna richtte hij zich op het gedetailleerd ontrafelen van de moleculaire werkingsmechanismen op basis van zeer geavanceerde technieken. Deze zogenaamde transporteiwitten zijn essentieel voor het functioneren van een cel. Op creatieve en virtuoze wijze heeft hij een aantal grote doorbraken gerealiseerd. Zijn kennis draagt onder andere bij aan een beter begrip van hoe medicijnen werken en verbeterd kunnen worden. Ook maakt zijn onderzoek het mogelijk om met slimme biotechnologische benaderingen micro-organismen te ontwerpen en herontwerpen voor efficiëntere of nieuwe industriële toepassingen. Zijn grote expertise op het gebied van slimme bacteriële transportsystemen is verder uiterst relevant voor de optimalisering van zogenaamde starterculturen in voedingsmiddelen, zoals melkproducten, en industriële fermentatie.

Gedreven om complexe biologische vraagstukken op te lossen

Poolmans werk concentreert zich op de volgende vier onderzoeksterreinen: hoe een bacteriële cel de interne druk regelt in een veranderende leefomgeving, hoe micro-organismen essentiële bouwstenen opnemen en omzetten tot energie, hoe processen op het niveau van een enkele molecuul verlopen en hoe een functionele cel ontworpen en geconstrueerd kan worden. Dat laatste onderzoeksterrein maakt het mogelijk om op basis van essentiële bouwstenen vanaf ‘scratch’ het ontstaan van leven te begrijpen. Dit is bij uitstek een multidisciplinair onderzoek waar biologie, scheikunde en fysica samenkomen. Zo is hij er onlangs in geslaagd om een synthetische cel zelfstandig energie te laten generen. Hij is zeer gedreven om met name ‘high risk/high gain’ fundamenteel onderzoek uit te voeren, omdat dit leidt tot de nieuwe inzichten die nodig zijn om steeds complexere biologische vraagstukken op te lossen.

Excellente onderzoeker

Onder zijn bezielende leiding heeft de onderzoeksgroep van Poolman telkens excellente beoordelingen behaald voor onderzoekskwaliteit, een uitzonderlijk hoge productiviteit, relevantie en levensvatbaarheid. De kwaliteit van dit onderzoek blijkt ook uit de excellente beoordeling van de onderzoekskwaliteit van het Groningen Biomolecular Sciences and Biotechnology Institute (GBB). Zijn eigen hoge wetenschappelijke productie blijkt uit zijn bijdragen aan twaalf boeken, verschillende patenten en ruim 280 wetenschappelijke artikelen met meer dan 26.780 citaties. Daarmee behoort hij tot de zes meest geciteerde wetenschappers in Europa en tot de top tien wereldwijd. Zijn werk wordt gepubliceerd in zeer hoog aangeschreven vaktijdschriften als Science, eLife, Journal of the American Chemical Society, Proceedings of the National Academy of Sciences en in diverse uitgaven van Nature. Verder is hij in 2009 gekozen als lid van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) en het bestuur van de Faculty of 1000. In 2003 werd hem het Fulbright Visiting Professorship toegekend door het vermaarde California Institute of Technology (CalTEch) en in 2016 ontving hij de gerenommeerde Joel Mandelstam Memorial Lecture Award van de Universiteit van Oxford.

Inspirerende begeleider en docent

Poolman is zeer actief als begeleider van onderzoekers. Hij heeft in totaal meer dan zestig promovendi en dertig postdoctorale fellows begeleid, die daarna in veel gevallen een eigen carrière hebben opgebouwd in de wetenschap of het bedrijfsleven. Vaak werken ze nog steeds graag met hem samen om uitdagende biologische vraagstukken op te lossen. Hij heeft op dit moment de supervisie over nog eens 21 promovendi, twaalf postdocs en vier analisten. Hij staat ook bekend als een inspirerende docent en mentor. Zijn houding is die van meester-gezel en in die hoedanigheid spant hij zich in om zowel studenten en promovendi als aanstaande onderzoeksleiders vanuit verschillende disciplines en culturen naar een hoger niveau te tillen. Daarbij stimuleert hij de onderlinge samenwerking met als resultaat dat ze gezamenlijk veel meer weten te bereiken dan de som van hun individuele bijdragen.

Bevlogen, verbindend leider

Poolman staat bekend als een bevlogen leider die met grote drive en inzet de disciplinaire grenzen doorbreekt en op standvastige en productieve wijze interdisciplinaire verbindingen legt. Zo heeft hij de afgelopen decennia in besturen en werkgroepen binnen de faculteit op voortreffelijke wijze inhoudelijke lijnen uitgezet, bijvoorbeeld op het gebied van strategievorming en het tenure-trackbeleid. Dit beleid beoogt excellente jonge wetenschappelijke stafleden aan te trekken die een welomschreven en ondersteunend carrièrepad doorlopen om hoogleraar te worden. Ook nam hij actief deel aan het coronacrisisteam van de RUG en zijn er onder zijn aanvoering concrete plannen gemaakt voor het heropstarten van de onderzoeksactiviteiten na de lockdown. Hij was bestuurslid van de toponderzoekschool Zernike Institute for Advanced Materials en het onderzoeksinstituut GBB en zet zich volop in voor het behoud en de profilering van de kwaliteit van het wetenschappelijk onderzoek en de aankoop van zeer geavanceerde apparatuur. Door de jaren heen heeft hij een groot aantal excellente jonge wetenschappers en stafleden aangetrokken, waaronder veel vrouwen. Ook heeft hij een grote rol gespeeld als leider van diverse lokale, nationale en internationale onderzoeksprogramma’s. Internationaal is hij een onmisbare leider in diverse interdisciplinaire Europese netwerken en penvoerder van grote Europese publiek-private onderzoeksconsortia.

Gesprekspartner in fundamentele ethische discussies

Met zijn uitmuntende optreden als leider en pleitbezorger heeft Poolman op tal van manieren de Nederlandse natuurwetenschap versterkt. Zo is hij als een van de koplopers in het nog jonge vakgebied van de synthetische biologie regelmatig gesprekspartner of adviseur tijdens maatschappelijke discussies over de ethische en veiligheidsaspecten die verbonden zijn aan het knutselen aan genen, het ontwerpen van cellen en de maakbaarheid van leven. Als geen ander is hij in staat om glashelder uit te leggen wat het onderzoek in zijn laboratorium naar de constructie van een cel bijdraagt aan ons fundamentele begrip hoe leven is ontstaan en hoe het mogelijk is om bij fouten, bijvoorbeeld ziekten, nieuwe strategieën te bedenken om in te kunnen grijpen.

Meer informatie

In beeld: Bert Poolman