Wat kunstmatige kunst ons leert over kunstenaars

Kunnen kunstwerken gemaakt worden door computers? En kunnen we het dan nog kunst noemen? Volgens promovendus Leonardo Arriagada is het antwoord ja. Aan de Faculteit der Letteren onderzoekt hij hoe kunst autonoom gemaakt wordt dankzij kunstmatige intelligentie (KI). Dit kan volgens hem niet alleen waardevol inzicht bieden in hoe mensen kunst maken, het kan ook tot een revolutie in de kunst leiden. In februari kreeg hij voor zijn onderzoek de Noorden Digitaal Talent Award.

_{Tekst: Thomas Vos, afd. Communicatie RUG / Foto's: Henk Veenstra}

Hij voelde zich al vereerd toen hij hoorde dat hij was genomineerd, maar Arriagada kon het nauwelijks geloven toen hij de Noorden Digitaal Talent Award won. Die winst was niet zonder reden: zowel de jury als het publiek vonden zijn onderzoek heel inspirerend. Ze gingen door het onderzoek op een andere manier kijken naar de menselijke band met kunst, dankzij zijn onderzoek naar kunst gemaakt door KI, intelligentie die uitgedragen wordt door computers. Arriagada: “KI maakt het vandaag de dag mogelijk dat kunst volledig autonoom gemaakt kan worden, zonder menselijke tussenkomst. Door dat proces te bestuderen komen we tot inzichten die we nog niet eerder hadden.”

Uitnodiging

Arriagada, afkomstig uit het plaatsje Mulchén in Chili, vertelt zijn verhaal via Google Meet vanuit zijn appartement in het centrum van Groningen. Slechts een paar dagen eerder kwam hij in aanraking met de Nederlandse cultuur op zijn puurst, toen Nederlanders massaal de schaatsen onderbonden. Ook al is het door de lockdown moeilijk voor hem om mensen te ontmoeten, hij is blij om hier te zijn: “De cultuur is heel anders dan ik gewend ben. Ik kan niet wachten om anderen te ontmoeten.” Daarnaast biedt de uitnodiging om zijn PhD (die hij begon aan de Universiteit van Chili) aan de Faculteit der Letteren af te ronden, onder toezicht van Pablo Valdivia (promotor), Florian Lippert, Alberto Godiolo (begeleiders) en Konstantin Mierau (mentor), hem de mogelijkheid om zich op zijn passie te storten.

Autonoom

Maar wat is KI-kunst eigenlijk? Arriagada: “We beginnen met een definitie. Kunst gegenereerd door computers [cg art] is kunst gemaakt door computers met een beperkte menselijke rol. Het is een andere vorm van kunst dan menselijke kunst. Computergegenereerde kunst heeft geen spirituele of mystieke betekenis. Tegenwoordig kan KI echter neurale netwerken in ons brein nabootsen, zodat door KI aangestuurde computers autonoom kunnen opereren, net als wij. Ze leren op zichzelf en hebben daar geen mensen meer bij nodig. Daarom is KI-kunst esthetisch een stuk waardevoller dan door computers gegenereerde kunst, waarbij mensen nog wel een rol speelden.” Een voorbeeld van deze nieuwe vorm van kunst is het schilderij Edmond de Belamy (2018), het eerste KI-kunstwerk ooit, dat geveild is voor $432.500.

Inspiratie

Als tiener keek Arriagada films zoals The Matrix, die zijn interesse in computers aanwakkerden. Dankzij de sterke ontwikkeling die KI de afgelopen jaren doormaakte, bij bedrijven zoals Tesla, groeide zijn interesse alleen maar: “Ik wilde meer weten over KI en wat het kan betekenen voor de samenleving. Machines die door KI worden aangestuurd, zoals zelfrijdende auto’s, hebben geweldige capaciteiten.” Als masterstudent onderzocht hij wiskundige aspecten van het menselijk bewustzijn. Tijdens zijn PhD aan de Universiteit van Chili betrok hij KI erbij, sterk geïnspireerd door computergegenereerde kunstwerken zoals DeepDream-afbeeldingen: “Ik vind de creatie van kunst in het menselijk brein fascinerend. Nu is er KI, dat een simulatie biedt.”

Artistieke brein

Volgens Arriagada maakt de ontwikkeling van KI het mogelijk om te ontdekken wat er omgaat in het brein van de kunstenaar: “Normaal hebben kunstenaars een idee dat ze verwerken in een kunstwerk. We weten niet precies wat er in het brein gebeurt in dat moment tussen idee en kunstwerk. Het is een zwart gat. Maar nu kunnen we kijken naar het kunstmatige brein, dat kunst maakt en autonoom is, net zoals ons brein. Er is een algoritme dat kunst maakt op dezelfde manier als mensen kunst maken. Door te kijken naar dat proces kunnen we een momentopname maken van wat er nou precies gebeurt. Dat kan ons waardevolle inzichten bieden.”

Revolutie

Bovendien denkt Arriagada dat dit een revolutie in de kunst teweeg kan brengen. Hij stelt een nieuwe kijk op artistieke creativiteit voor: “Er zijn nu autonome computers die kunst kunnen maken en niet zoals mensen biologisch of organisch in elkaar zitten. Een levend wezen zijn is niet langer een voorwaarde om kunst te kunnen maken. We kunnen zelfs zeggen dat er een verschuiving plaatsvindt van object naar subject in de technologie, dankzij KI, en van subject naar object bij mensen. Vroeger ontmoetten mensen elkaar bijvoorbeeld in een café om te praten. Nu zijn er mobiele telefoons, die die functie deels hebben overgenomen. In de toekomst zullen acties die vroeger mensen toebehoorden waarschijnlijk volledig door technologie worden overgenomen. Dit noem ik de de-animatie van het organische. Mensen zijn voor hun handelingen steeds meer afhankelijk van technologie.”

Toekomst

Arriagada hoopt dit idee verder uit te werken door er in de toekomst meer onderzoek naar te doen: “Ik denk dat we hier een praktische filosofie creëren, een praktische computertheorie. Het lijkt me fantastisch om een postdoc te doen om me hier meer op te richten. Ik wil kunst gemaakt door KI analyseren op het moment dat het gemaakt wordt. Ik denk dat Silicon Valley daarvoor voor mij de perfecte plek is. Daar gebeurt het echt.” Voor nu is Arriagada in ieder geval blij om in Groningen te zijn: “Ik hoop alles uit mijn leerstoel te halen en mijn onderzoek naar een hoger niveau te tillen. Het is een droom van mij om te werken met iemand als Eric Mazur van Harvard, die nu ook bij mijn leerstoel bij de Rijksuniversiteit Groningen is betrokken. De award motiveerde mij zeker om dat na te streven.”

Meer informatie

Leonardo Arriagada