De geografie van verkiezingen ontleed

De ChristenUnie is de partij met de meeste aandacht voor de verschillende regio's in haar verkiezingsprogramma. Dat blijkt uit een analyse van de Geodienst van de Rijksuniversiteit Groningen van de verkiezingsprogramma's van vijftien politieke partijen. De dienst onderzocht via text-mining welke plaatsen en regio's de meeste aandacht krijgen.

De Geodienst is het ruimtelijk expertisecentrum van de Rijksuniversiteit Groningen. De Geodienst biedt ondersteuning in het realiseren van tientallen data-analyses en data-visualisaties voor onderzoekers van de universiteit, met één gemeenschappelijke component: geodata. Recente samenwerking met hoogleraar bestuurskunde Caspar van den Berg en hedendaagse aandacht voor de regio in de politiek wekte bij de Geodienst nieuwsgierigheid naar de geografie van de Tweede Kamerverkiezingen. Nationale aandacht die uitgaat naar bijvoorbeeld de kerncentrale bij Borssele en de aardbevingsproblematiek in Groningen doet vermoeden dat bepaalde regio’s relatief veel aandacht krijgen in de partijprogramma’s voor de Tweede Kamerverkiezingen. Daarnaast is een veelgehoorde kritiek dat er te veel focus op de Randstad is in de Tweede Kamer. Dit was voor de Geodienst aanleiding om te onderzoeken hoe vaak toponiemen (plaatsnamen, gemeentenamen en provincienamen) worden genoemd in partijprogramma’s voor de Tweede Kamerverkiezingen 2021. Aan de hand van text mining en geocoderen is een dataset gecreëerd met deze informatie.

Niet willekeurig genoemd

Visualisaties die zijn gemaakt van deze dataset tonen interessante ruimtelijke fenomenen die niet willekeurig lijken te zijn. Zo is in afbeelding 1 zichtbaar dat plaats-, gemeente- en provincienamen in/van de provincies Noord-Holland en Zuid-Holland in totaal het vaakst vermeld worden. Daarnaast staat de provincie Groningen in de schijnwerpers. Laatstgenoemde wordt vooral vermeld in de context van aardbevingsproblematiek. Bij Noord- en Zuid-Holland is de lijst van vermelde plaats- en gemeentenamen lang. Daarnaast is het opvallend dat de verscheidenheid aan plaats- en gemeentenamen voor de provincie Gelderland zo groot is, terwijl deze provincie er qua totaal aantal vermeldingen niet uitspringt. Caspar van den Berg: “Dit staat in contrast tot bijvoorbeeld de provincie Flevoland, die in z’n totaliteit min of meer even vaak genoemd wordt als Gelderland. Dit valt te verklaren vanuit het feit dat Flevoland maar weinig steden en gemeenten heeft, en Lelystad veel aandacht krijgt vanwege de luchthaven.”

Groningen koploper bij provincies

Uit een visualisatie waarin slechts toponiemen van provincies zelf opgeteld zijn (dus niet van plaats- en gemeentenamen) komt een heel ander beeld naar voren (zie afbeelding 2). Dan ineens spant Groningen de kroon, opgevolgd door Zeeland, Limburg en Friesland. “Het is niet toevallig dat de provincies aan de randen van het land er op deze kaart uitspringen”, volgens Caspar van den Berg. “Als een opgave zich voordat in de provincie Zuid-Holland, dan zal eerder Rotterdam, Den Haag of het Groene Hart genoemd worden. Het label van de provincie is op die plekken ondergeschikt. Andersom: hoe perifeerder de provincie, hoe grofmaziger de gebiedsaanduiding. Dit wijst op een perspectief vanuit de Randstad. Hoe verder weg een probleem zich voordoet, hoe minder relevant men het vindt om de plek precies te benoemen.” Promovendus bestuurskunde en sociologie Bram van Vulpen geeft een aanvullende verklaring: “Deze kaart komt ook overeen met provincies waar mensen trots zijn op hun regio.” Van den Berg: “Wellicht houden partijen daar rekening mee in hun partijprogramma’s.”

Lokale kwesties

Daarnaast heeft Wouter Wijbrands, werkzaam bij de Geodienst, een interessante visualisatie gemaakt van de data op gemeenteniveau (afbeelding 3). Van Vulpen: “Op deze kaart zie je welke lokaal gebonden kwesties politieke partijen willen agenderen in de Tweede Kamer. Voornamelijk een aantal energie- en milieuvraagstukken worden besproken door de landelijke politiek. Kijk naar aardbevingen in Groningen, kerncentrale in Borssele, luchthavens Lelystad en Schiphol.” Van den Berg: “Omdat deze kwesties ruimtelijk zijn, worden ze zichtbaar op deze kaart. De herverdeling van het gemeentefonds wordt misschien ook wel vermeld, en ook dit heeft grote gevolgen voor verschillende regio’s. Maar dat onderwerp speelt landsbreed en krijgt dus geen plaatsbepaling,” Bram van Vulpen: “Het valt ook op dat de VVD voornamelijk drie plekken benoemt: Rotterdam, Schiphol en Eindhoven. Dit correspondeert met de ideologie van de VVD: het ondersteunen van kernregio’s voor economische bloei in het hele land. Van den Berg: “Per partij kun je een duidelijk profiel afleiden. Zo is de SGP vooral te vinden in de Biblebelt. Denk is vrij afwezig, zeker buiten de Randstad.” Opvallend ook is de grote aanwezigheid van de ChristenUnie en SGP, ook in de regio. Deze partijen hebben ook de langste verkiezingsprogramma’s. Maar dat zegt niet alles. BIJ1 - met een verkiezingsprogramma langer dan die van SGP en Christenunie – is weinig te bespeuren op de kaart.

Geen blinde vlek voor de regio

Als een gebied niet genoemd wordt in een verkiezingsprogramma, zegt dat niet alles over of een dergelijk gebied wel of niet aan bod komt voor die partij. Het CDA, waarvan algemeen bekend is dat ze focust op de regio, benoemt relatief veel steden, en weinig plaatsnamen in het landelijk gebied. “Daaruit kun je niet opmaken dat het CDA een blinde vlek heeft voor de regio, want die aandacht blijkt bijvoorbeeld wel uit de samenstelling van hun kandidatenlijst en de keuze voor campagne-onderwerpen.”, volgens Caspar van den Berg. Daarom dient er voorzichtig te worden omgegaan met het trekken van conclusies uit deze kaarten.

_{Disclaimer: het minen van ongestructureerde data wordt gedaan aan de hand van AI-modellen en hierbij kunnen niet alle resultaten handmatig nagelopen worden. De Geodienst besteedt de grootst mogelijke aandacht aan databewerking en -visualisatie, maar desondanks kunnen kleine fouten voorkomen in de data.}