Benader eenzaamheid als een divers probleem

Langdurige eenzaamheid is een groot maatschappelijk probleem, met ernstige gevolgen. De oplossing van eenzaamheid wordt snel gezocht in het doorbreken van sociale isolatie. Volgens sociaal psycholoog Luzia Heu is dat niet altijd de beste aanpak. Een groot hecht sociaal netwerk is namelijk geen garantie tegen eenzaamheid. Heu pleit ervoor meer aandacht te hebben voor individuele en culturele verschillen.

^{Tekst: Gert Gritter, afd. Communicatie, RUG}

Romantisch beeld

Voor haar promotieonderzoek heeft Heu gegevens over eenzaamheid uit 30 landen geanalyseerd, variërend van Zweden tot India en van Egypte tot Portugal. Opmerkelijk is dat meer mensen eenzaam lijken te zijn in landen met een collectivistische, restrictieve cultuur dan in landen met een individualistische, liberale cultuur. Dit fenomeen wordt de ‘culturele eenzaamheidsparadox’ genoemd. Het gaat lijnrecht in tegen het intuïtieve idee dat mensen te midden van veel familieleden, buren en kennissen per definitie zelden eenzaam zijn. Het is echter een al te romantisch beeld dat vooral in het geïndividualiseerde Westen heerst. Een hechte gemeenschap kan verstikkend zijn. En als daar onenigheid of ruzie optreedt, leidt dat gemakkelijk tot gevoelens van niet begrepen zijn, verwijdering en eenzaamheid.

Culturele normen

‘Culturele normen kunnen mede bepalen welke mensen zich eenzaam voelen. Wijk je af van de norm, dan voel je je misschien niet begrepen, uitgesloten, gestigmatiseerd. Dan ligt eenzaamheid op de loer. Dat kan onder meer gelden voor mensen die LHBTI zijn in traditionele samenlevingen. Een ander voorbeeld. Uit een onderzoek bleek dat jongeren die geen vriend of vriendin hadden zich eenzamer voelden wanneer ze in de VS woonden dan in een land als Zuid-Korea. Begin 20ste eeuw voelden alleenstaande ouderen in Groot-Brittannië zich veel eenzamer dan dezelfde groep aan het einde van die eeuw.’

Verwachtingen

‘De normen die een cultuur je meegeeft zijn belangrijk, evenals de verwachtingen die je zelf hebt en vaak het gevolg zijn van die normen. Dat je vindt dat je tekortschiet of faalt. “Ik zou moeten uitgaan met vrienden, net als IEDEREEN op een vrijdagavond.” “Ik zou nu eigenlijk al een partner moeten hebben en getrouwd zijn.” “Mijn vrienden zouden me altijd moeten begrijpen.” Behalve verwachtingen speelt ook een genetische component mee. Sommige mensen zijn vanuit hun aard sensitiever en bevattelijker voor eenzaamheid dan anderen.’

Aanpak

Hoe pak je eenzaamheid aan? Heu: ‘Het is belangrijk te beseffen dat eenzaamheid geen eenvoudig probleem is met één oorzaak. Er is geen one size fits all-interventie. Sociaal isolement verminderen door bijvoorbeeld een buddy-netwerk op te bouwen kan in sommige gevallen effectief zijn, maar lang niet in alle. Alle vormen van eenzaamheid zijn niet één pot nat. Ik zeg wel eens: bekijk eenzaamheid zoals je ook triestheid zou bekijken. Daarvoor kunnen ook verschillende redenen zijn. Pak de oorzaak aan. Is die cultureel of individueel bepaald? Dan zijn er verschillende interventies denkbaar. Verwachtingen loslaten. Veranderingen in je levenswijze doorvoeren. Lotgenoten opzoeken.’

Corona

Heu was al jaren bezig met haar onderzoek, toen de pandemie het thema eenzaamheid hoog op de agenda zette. Dat leidde tot diverse interviews met haar als eenzaamheidsdeskundige. Viel ze met haar neus in de boter? ‘Ha ha, nee, dat is niet het geval. Voor mijn onderzoek veranderde er niet veel en ook de uitkomsten bleven hetzelfde. De ontwikkeling van eenzaamheid sinds maart vorig jaar heb ik niet specifiek onderzocht. Maar er zullen zeker consequenties op de langere termijn zijn.’

Vervolgstappen

Heu sloot haar bacheloropleiding psychologie in Wenen af, waarna ze naar Groningen ging om haar Research Masteropleiding en PhD-traject te volgen. Tijdens haar studie vond ze vooral culturele psychologie fascinerend. ‘Ik wilde iets gaan onderzoeken wat maatschappelijk relevant is.’ In maart begint ze als assistant-professor bij de Universiteit Utrecht. Ze is erg gemotiveerd om de bevindingen en inzichten van haar onderzoek te verspreiden. Daarom werkt ze aan website waar eenzame mensen terecht kunnen voor informatie, advies en ondersteuning. Hierop komen interviews met lotgenoten, zodat bezoekers weten dat ze niet de enigen zijn met hun gevoelens.

Meer informatie

• Luzia Heu, l.h.heu[at]uu.nl of via Afdeling Communicatie RUG: tel. 050-363 4444
• Proefschrift Luzia Heu

• Website: www.loneliness.across.cultures.com