Samen de klimaatverandering te lijf

Groningen maakt zich op voor de Klimaatadaptatieweek. Op dit online, interactieve festival staan niet alleen de gevolgen van klimaatverandering, maar ook mogelijke oplossingen centraal. Dit thema ligt bedrijfskundige Björn Mitzinneck na aan het hart: ‘Veel van de lastigste problemen waar we voor staan, hebben te maken met mensen die minder slimme keuzes maken. Ik vind het interessant om te zien hoe je mensen warm kunt maken voor de goede zaak.’

_{Tekst: Riepko Buikema, afdeling Communicatie. Foto's: Elmer Spaargaren}

En daar krijgt Mitzinneck de komende paar jaar alle gelegenheid voor. Begin november was hij een van de gelukkige jonge onderzoekers die een Veni-subsidie toegekend kregen. Deze gaat hij gebruiken voor een onderzoek naar vormen van samenwerking die de energietransitie kunnen versnellen. ‘Er zijn een heleboel geweldige technici die heel hard werken aan betere technologieën voor duurzame energie, maar bij veel van hun innovaties gaat het bij de implementatie mis. Maatschappelijke weerstand kan een doorslaggevende factor zijn. We weten domweg niet hoe we verschillende partners, zoals gemeenten, bedrijven en burgers, moeten helpen samenwerken voor ons gezamenlijk belang.’

Iedereen betrokken

Ter illustratie noemt Mitzinneck het klassieke voorbeeld van de weerstand tegen windmolens op land. ‘De plaatselijke bevolking heeft goede redenen om bezwaar te maken. Maar de weerstand van deze mensen is duidelijk niet in het belang van de maatschappij als geheel. Dit soort problemen kan de transitie naar een duurzamere energievoorziening vertragen. We moeten erachter komen hoe we iedereen bij de energietransitie kunnen betrekken om zo samen oplossingen te vinden.’

Fascinerend

Mitzinnecks fascinatie voor de maatschappelijke kant van klimaataanpassing is, zo vertelt hij, geleidelijk ontstaan. Als tiener wist hij zeker dat hij de technische wereld of de bètawetenschappen in zou gaan. ‘Maar toen ontdekte ik dat mensen ook fascinerende onderzoeksobjecten zijn. Mensen proberen te begrijpen is geen hogere wiskunde – het lijkt nog veel moeilijker dan dat. Ons gedrag verandert continu. Of juist niet, terwijl dat in alle redelijkheid wel zou moeten. Een voorbeeldje: dat de bevindingen van klimaatwetenschappelijk onderzoek internationaal zó weinig verandering tot gevolg hadden, daar snapte ik echt helemaal niks van.’ En zo begon zijn ontdekkingsreis.

Optimistisch

Mitzinneck is geboren in de Harz. Op de middelbare school ging hij een jaar op uitwisseling naar de VS, en later werkte hij in Zuid-Afrika en studeerde hij aan de universiteiten van Cambridge (VK) en Cornell (VS). ‘In het buitenland is elke dag een verrassing. Het is nooit saai, want je leert altijd weer dingen waar je van tevoren nooit aan had gedacht. Het was heel interessant om te zien hoeveel optimistischer de Noord-Amerikaanse mindset is in vergelijking met de cultuur van mijn thuisland Duitsland. Als Duitsers het hebben over twee mensen met hetzelfde idee, dan zeggen ze ‘Zwei Dumme – ein Gedanke’ [Twee oenen, één gedachte]. De Amerikaanse uitdrukking hiervoor is ‘Smart minds think alike’. Dat is veel positiever dan de nuchtere Duitse kijk op de wereld.’

De afgelopen tweeënhalf jaar werkte Mitzinneck in Groningen, dichter bij zijn familie in Duitsland. En ook hier liggen de praktijkvoorbeelden van de energietransitie letterlijk om de hoek. ‘Neem de ambitieuze waterstofplannen in Noord-Nederland’, zegt hij, ‘of de bouw van een warmtenet op de Zernikecampus en in de aangrenzende wijken Selwerd en Paddepoel.’

Enorme vooruitgang

In zijn thuisland deed Mitzinneck onderzoek naar zogeheten bio-energiedorpen, dorpen op het platteland die de transitie maken naar een lokale, hernieuwbare energievoorziening op basis van bijvoorbeeld biomassa uit landbouwafval. De ervaringen met deze onafhankelijke alternatieven dienen als goede voorbeelden, vertelt de onderzoeker. ‘Deze dorpen hebben een enorme vooruitgang geboekt door gewone mensen als jij en ik te betrekken bij de energietransitie. Burgers werden mede-eigenaar en mede-ondernemers door de bouw en exploitatie van lokale, duurzame energie-installaties. Dat maakt in dit soort projecten een enorm verschil. Het leidde meestal tot veel minder weerstand.’

Mitzinneck, verbonden aan de Faculteit Economie en Bedrijfskunde, ontdekte dat emoties een verrassend grote rol spelen in het succes van dit soort lokale energiegemeenschappen. ‘Veel mensen waren in eerste instantie huiverig voor biogasinstallaties. Wat als zo’n ding barst? En als we het als mede-eigenaars ergens oneens over zijn, drijft dat dan een wig tussen ons? Kunnen we dit écht samen voor elkaar krijgen? In veel van de initiatieven is het gelukt om goed met deze emoties om te gaan.’

Betere keuzes

Volgens Mitzinneck is het tijd voor de volgende stap. Kunnen we de lessen uit deze relatief kleinschalige initiatieven toepassen op complexere samenwerkingen? Op initiatieven van partijen met sterk verschillende achtergronden, zoals gemeenten, bedrijven, burgers en belangenorganisaties? ‘Ik hoop erachter te komen welke mechanismen het beste werken voor deze hybride organisaties. De heilige graal zullen we vast niet vinden, maar ik hoop dat mijn onderzoek een soort gereedschapskist met handleidingen oplevert, die de initiatiefnemers helpt betere keuzes te maken.’

Hoopvol

Er is nóg een belangrijke manier om, zo hoopt Mitzinneck, de wereld te verbeteren: onderwijs. Of, zoals hij het zelf omschrijft, ‘het bewustmaken van de volgende generatie topmanagers’. In zijn mastervak Energy Transition and Innovation nodigen hij en zijn collega’s studenten uit om het potentieel van energie-innovaties onder de loep te nemen. ‘We laten ze naar echte praktijkgevallen kijken. Studenten schrijven een verslag en de beste verslagen worden gepubliceerd, zodat iedereen ze kan lezen en ervan kan leren. Het is zo mooi om te zien hoe onze studenten gaandeweg leren inzien wat er nodig is om een innovatie in de markt én in de maatschappij te doen slagen. Daar krijg ik hoop van. Ja, ik ben optimistisch over de energietransitie. Ik houd me vast aan dat deel van mijn Amerikaanse mentaliteit.’

Meer informatie

• Contact: Björn Mitzinneck
• De Energy Innovation Atlas is een platform voor het in kaart brengen van innovaties in de energiesector in transitie. De EIA bestaat uit verslagen van casestudy's en videosamenvattingen door studenten, die openbaar toegankelijk zijn voor beroepsbeoefenaren.