Tijd voor een nieuwe kijk op gehoorproblemen

Met een flinke dosis nieuwsgierigheid navigeert Sonja Pyott door de complexe wereld van het brein en onze oren. Bestemming: gehoorproblemen voorkomen of verbeteren. En als ze er onderweg voor kan zorgen dat we met een andere blik naar ons gehoor kijken, dan is de ontdekkingstocht compleet.

Tekst: Nynke Broersma, afdeling Communicatie / Foto's: Elmer Spaargaren

Het lijkt een vreemde eend in de bijt in het kantoor van een neurobioloog, de grote gouden hoorn die in de hoek staat. Onderdeel van een ouderwetse platenspeler? Een obscuur instrument? ‘Dat is inderdaad onderdeel van een grammofoon, het werd gebruikt voor een apparaat om gehoor te testen’, neemt Sonja Pyott ons mee terug in de tijd. ‘Natuurlijk is gehoorapparatuur sinds die tijd wel verbeterd, maar in de laatste vijftig jaar zijn er geen radicale veranderingen meer geweest.’

Hoog tijd voor een nieuwe benadering, zegt Pyott. ‘Ergens accepteren we dat gehoorverlies nou eenmaal gebeurt, zoals het krijgen van grijze haren en rimpels. Maar we moeten onze instelling veranderen en beseffen dat we misschien wél iets aan gehoorverlies kunnen doen!’

Voorbestemd

Als het kind van een wiskundige en een psycholoog was Pyott bijna voorbestemd om onderzoeker te worden. Zodra het woord ‘wetenschap’ valt verdwijnt de bedachtzame frons tussen haar donkere wenkbrauwen en lichten haar bruine ogen op. Ze geniet zichtbaar van het zoeken naar nieuwe oplossingen voor oude problemen. ‘Ik ben gefascineerd door het brein, wil graag weten hoe het werkt. Maar hoe bestudeer je zoiets überhaupt? Soms heb je zo weinig aanknopingspunten dat je niet eens weet waar je moet beginnen. Dat proces vind ik very exciting’, zegt ze in haar Amerikaans-Engels.

Legoblokjes

Pyotts onderzoek richt zich op de moleculen in ons binnenoor, dat niet groter is dan je duimnagel. Maar vergis je niet: als er iets niet goed zit in dit kleine deel van ons lichaam zijn de gevolgen voor het gehoor groot. ‘Je kunt moleculen zien als een soort bouwstenen, onze Legoblokjes. Ze zorgen ervoor dat alle cellen in ons lijf hun werk kunnen doen, ook de cellen in ons binnenoor die we nodig hebben om te horen’, legt Pyott uit. ‘We weten al veel over de kapotte ‘Legoblokjes’ bij aangeboren gehoorverlies. Maar gehoorverlies op een latere leeftijd is een stuk complexer en komt veel vaker voor. Verschillende moleculen zijn betrokken en die worden ook nog eens beïnvloed door omgevingsfactoren.’

Medicijnen tegen gehoorverlies

Farmaceutische bedrijven tonen steeds meer interesse in medicijnen die gehoorverlies kunnen voorkomen of terugdraaien, maar er zitten nog nauwelijks medicijnen in de testfase. ‘Dat komt omdat medicijnen zich richten op moleculen’, zegt Pyott. ‘Als we geen volledig beeld hebben van de moleculen die een rol spelen, dan weten we ook niet wat voor medicijnen we moeten ontwikkelen. Daarom is het essentieel om een moleculaire ‘inventaris’ te doen.’

Speld in de hooiberg

En dus zijn Pyott en haar collega’s op jacht naar de moleculen die een rol spelen bij gehoorverlies op latere leeftijd. Geen gemakkelijke opgave, want recentelijk heeft haar onderzoeksgroep ruim 14,000 moleculen geïdentificeerd in de cellen van het binnenoor. Dat maakt het onmogelijk elke molecuul apart onder de loep te nemen. ‘Daarom proberen we nieuwe dingen uit. Zo vergelijken we de moleculen van oudere en jongere dieren, om te kijken wat de verschillen zijn en aan welke we voorrang geven. Het is soms als zoeken naar een speld in de hooiberg, maar we hebben een aantal veelbelovende kandidaten gevonden.’

De wonderen van het brein

Ze mag dan al jaren onderzoek doen in de neurobiologie, Pyott kan zich nog steeds verwonderen en verbazen over het brein. Dat wordt vooral duidelijk als ze vertelt over tinnitus. Mensen met tinnitus (ook wel oorsuizen genoemd) horen fantoomgeluiden, meestal vervelende geluiden, zoals een piep of brom. ‘Een van de theorieën is dat bij sommige mensen de hersenen zich niet aan weten te passen aan gehoorverlies. De hersenen vullen het gebrek aan input dan zelf in,’ legt Pyott uit. Vergelijkbaar met pijn voelen in een geamputeerde arm? ‘Precies! En ik hoorde dit laatst pas voor het eerst, maar een kleine groep mensen die hun reuk verliest ruikt fantoomgeuren. Net zoals bij tinnitus het geluid onaangenaam is, gaat het hier vaak om vervelende geuren, zoals iets dat verbrand of verrot is. Vreemd hè, hoe het brein soms werkt?’

Tinnitusonderzoek

Er is nog veel onzekerheid over waar tinnitus precies ontstaat in het brein en de oorzaak is niet bij iedereen hetzelfde. Hoewel er volgens Pyott al veel goed werk verzet is, is de puzzel nog niet compleet. Samen met de andere leden van consortium TIN-act hoopt ze daar verandering in te brengen. Onderzoekers uit verschillende landen, disciplines en ziekenhuizen bundelen hun krachten en werken samen aan tinnitusonderzoek. Pyott: ‘Met TIN-act hopen we al onze verschillende kennis te verzamelen, vooral over het werken met dierenmodellen en patiënten, om zo een completer beeld te krijgen van de oorzaken en mogelijke behandelingen.’

Kwaliteit van leven

Vandaag de dag is Pyott meer tevreden dan ooit dat ze voor auditief onderzoek heeft gekozen. ‘Het verbeteren van ons gehoor is misschien wel dé manier om gezond ouder worden te beïnvloeden. Recent onderzoek toont aan dat er een verband is tussen gehoorverlies en hart- en vaatziekten, dementie, diabetes en een scala aan andere ziekten.’ Maar wat was er dan eerder, de kip of het ei? ‘Dat weten we inderdaad nog niet. Maar het is heel interessant dat hier nu überhaupt onderzoek naar wordt gedaan. Als ik de kwaliteit – en niet alleen de kwantiteit - van leven echt wil beïnvloeden heb ik het juiste zintuig gekozen!'

Fashion statement

Heb je gehoorverlies? Dan ben je oud, heb je een slecht geheugen, ben je niet scherp meer. Dan is gehoorverlies iets om voor jezelf te houden, en je gehoorapparaat moet vooral niet zichtbaar zijn. Pyott is zich er goed van bewust dat er nog veel stigma’s zijn rond gehoorproblemen, maar ze denkt en hoopt dat dit zal veranderen. ‘Toen ik jonger was wilde je als kind écht geen bril dragen. Nu zijn brillen bijna een fashion statement, en de meesten van ons laten regelmatig een oogmeting doen. Maar wanneer heb jij voor het laatst je gehoor laten controleren?’ Als het aan Pyott ligt, wordt een gehoortest net zo vanzelfsprekend als een bloeddrukmeting, oogmeting of hartslagmeting – allemaal dingen die we nu als normale onderdelen van onze gezondheidszorg beschouwen.

Het lab uit

Pyott vindt het belangrijk ook buiten het lab haar enthousiasme voor onderzoek over te brengen. Ze geeft les aan verschillende medische instituten en is daarnaast voorzitter van Young Academy Groningen, een organisatie voor jonge, getalenteerde onderzoekers. Op evenementen als Noorderzon en Zpannend Zernike hopen ze onderzoek dichter naar het publiek te brengen. Pyott: ‘We doen zulk mooi en goed onderzoek bij de universiteit, we moeten dit meer laten zien. Vooral aan de mensen op wie ons onderzoek invloed heeft.’

Wat ze wil dat mensen weten over gehoorverlies klinkt luid en duidelijk: ‘De gezondheid van je gehoor is absoluut belangrijk!’

Meer informatie

• Contact: Sonja Pyott
• Young Academy Groningen