Dictators op het eerste Letterenfestival

De oorlogen en protserige paleizen van Saddam Hussein, de Bedoeïnentent van Khadaffi, de ogenschijnlijk gematigde Mubarak - dictaturen in het Midden-Oosten kennen vele gezichten. Toch is er volgens Kiki Santing een patroon te ontdekken. Op het eerste Letterenfestival vertelt ze er meer over in een korte lezing.

_{Tekst: Eelco Salverda, afd. Communicatie RUG}

Een korte lezing over dictators in het Midden-Oosten. Dat moet een onmogelijke opgave zijn. En dan ook nog in de titel de vraag stellen waarom er zoveel zijn... 'Ja, dat klopt,' beaamt Santing lachend, 'een kort antwoord ga ik inderdaad niet geven. Mensen denken over regimes in die regio vaak: allemaal wrede schurken in een zandbak. Maar het is belangrijk om te weten waar het vandaan komt. En ook om je te realiseren dat dit niet alleen in het Midden-Oosten speelt. Dat wil ik mensen in mijn lezing meegeven.'

Enthousiaste wetenschappers

Maar eerst nog iets over het eerste Letterenfestival. Want Santing houdt niet alleen een van de vele interessante minilezingen, ze blijkt aan het begin van het gesprek ook nog eens een van de bedenkers van dit festival. Enthousiast steekt ze van wal over deze middag. 'Met een paar jonge onderzoekers hebben we bedacht om letteren, de geesteswetenschappen, op een positieve manier onder de aandacht te brengen. Je hoort zo veel over bezuinigingen en protesten. Maar hier werken ook gewoon enthousiaste wetenschappers, die allemaal goed, interessant en actueel onderzoek doen! De geesteswetenschappen zijn betrokken bij en belangrijk voor de samenleving. Dat willen we laten zien, dat vind ik ook onze plicht.' En daarom gonst het in en rond het Harmoniegebouw op 14 september, met een programma vol lezingen, workshops, demonstraties, rondleidingen, eten en muziek.

Dekolonisatie

Terug naar de dictators. Santing wijst op de rol die Europa heeft gespeeld in het Midden-Oosten, op de kunstmatige grenzen die zijn getrokken, de dekolonisatie, de sterke rol van het leger daarna. Er zijn veel parallellen aan te wijzen tussen alle regimes. Maar valt alles te wijten aan de periode na de Tweede Wereldoorlog? Vóór de Europese overheersing kende de regio toch ook al autoritaire regimes? 'Dat is eigenlijk precies mijn punt,' zegt Santing. 'De traditionele structuren hebben inderdaad ook niet veel te maken met onze democratie. Je kunt je afvragen of onze ideale staatsvorm wel passend is voor de hele wereld. Maar de kolonisatie was wel een trigger. Wij hebben een structuur neergezet die vreemd was voor het gebied en die voorwaarden heeft geschept waarbinnen dictatoriale regimes kunnen floreren.'

Niet goed of slecht

Na de val van de dictator volgt bijna onherroepelijk de burgeroorlog, de economische crisis, de chaos. En daarna de heimwee naar vroeger, toen er weliswaar een dictator was, maar ook rust en zekerheid - zeker voor diegenen die zich aanpasten en niet buiten de lijntjes kleurden. Santing: 'Het gaat niet om de vraag of dictatuur goed of slecht is, vind ik. Hoe lang hebben wij wel niet gezocht naar onze ideale staatsvorm? Ik denk dat we vooral moeten begrijpen waarom zulke staatsvormen zo goed gedijen in sommige landen. Dat het een manifestatie is van onderliggende politieke, economische en historische structuren. Een regime omverwerpen zonder dit in te zien of aan te pakken werkt vaak averechts.’

Gekte als onontkoombaar einde

Santing heeft haar lezing opgebouwd rond de voormalig Iraakse leider Saddam Hussein. Is hij exemplarisch voor de dictaturen in de regio? 'Hij is wel een soort modeldictator. Hij heeft alle klassieke fases doorlopen: legerofficier, als dictator eerst seculier, dan religieus, eerst pro- en dan anti-Westers. Vergeet niet dat alle dictators ooit als redelijk normaal leider zijn begonnen, veelal met goede bedoelingen. Sommigen hebben zelf een dictator omvergeworpen.’ Er lijkt een pad te lopen van redelijk normaal naar abnormaal, de bijna onontkoombare lotsbestemming van elke dictator. Veel jongeren in het Westen zullen zich Saddam, en ook de Libische leider Khadaffi, eerder herinneren als karikaturale paljas met rare streken die bezijden de realiteit stond, dan als wrede dictator. Ook dat is in zekere zin een kenmerk van dictaturen, vertelt Santing. 'Het is alles of niks. Op het moment van je neergang ben je als snel een schertsfiguur. Als iemand valt, komt alle gekkigheid aan de oppervlakte. Ik ben zelf in Irak geweest. Daar zie je nog zo veel ellende van alle oorlogen. Maar ook al die sporen van persoonsverheerlijking. Weggebikte namen, afgeplakte mozaïeken, overgeschilderde portretten. Protserige paleizen, triomfbogen. Dat je echt denkt, 'waar is die man mee bezig geweest?

Oppositie

Santing doet zelf vooral veel onderzoek naar oppositiegroeperingen in het Midden-Oosten. Haar ogen stralen als ze de woorden 'fascinerend spanningsveld' in de mond neemt. 'Een dictator moet steeds kijken hoever hij gaat bij het toestaan van oppositie. Soms moet je dat doen om het volk een beetje tevreden te houden, soms om geldschieters als het IMF tegemoet te komen. Mubarak gaf in Egypte vrij veel ruimte aan de Moslimbroederschap om eigen kranten en bladen uit te geven.' Het spanningsveld toont zich ook binnen de opleiding Midden-Oostenstudies: de situatie in de regio verandert zo snel dat bijna elke jaargang studenten andere kennis en referentiekaders heeft. 'De inhoud van een actualiteitencollege hoef ik niet maanden van te voren vast te stellen,' illustreert Santing de dynamiek in haar vakgebied. 'Dat kan ik beter een week van te voren bepalen.' Een mooi avontuur, zo noemt ze de bestudering van het Midden Oosten. Never a dull moment – niet in het Midden-Oosten en ook niet in het onderzoek bij letteren.

Letterenfestival

Kiki Santing houdt haar lezing op het Letterenfestival, op 14 september aan de RUG. Een middag lang laat de Faculteit der Letteren zien dat haar onderzoek divers, dynamisch, innovatief en relevant voor de samenleving is. Bezoekers kunnen aanschuiven bij minilezingen, meedoen aan workshops en rondleidingen, zich verbazen bij korte demonstraties en genieten van muziek, eten en drinken. Wil je meer weten over de effecten van het leren van een nieuwe taal op latere leeftijd? Over humor en de grenzen van de vrijheid van meningsuiting? Over humanitaire hulp, islam en geweld, bijzondere plekken van 'geleerd' Groningen in de middeleeuwen, de bewegingen van je tong tijdens het spreken, of het eten van je voorouders? Kijk dan op de site van het Letterenfestival of kom gewoon langs bij het Harmoniegebouw.

Meer informatie

• Kiki Santing
• Letterenfestival