Primoz Roglic sloeg Bert Ottens raad in de wind

Met een blijvend gevoel van verbazing laat biofysicus en bewegingswetenschapper Bert Otten zich inspireren door de wisselwerking tussen techniek en het leven om zich heen. De onderzoeker en de uitvinder in hem plukken er de vruchten van. Net zoals de fotograaf en de wielrenner die hij ook is.

Tekst Fenneke Colstee-Wieringa - Foto’s Bert Otten / www.kalons.nl

‘Plotseling regen’ heet de foto. Een opbollende poncho van een vrouw, sandalen op de trappers, bloklaarsjes, teenslippers en sneakers van andere fietssters en een onrustbarend ongenaakbare auto op dezelfde T-kruising. Veel dynamiek, techniek en evenwichtskunst ook. Het is zomaar een scene uit het leven van bewegingswetenschapper Bert Otten. Elke dag maakt hij een foto voor zijn weblog, al bijna tien jaar lang. Behalve een arsenaal aan camera’s heeft hij daarvoor het talent en – zoals een bioloog betaamt – een goed observatievermogen.

Homo universalis

‘I don’t take the world for granted’ is een belangrijke drive voor deze homo universalis, die, naast succesvol wetenschapper en fotograaf, uitvinder is en adviseur van topsporters. Zelfs als amateurwielrenner vierde hij ooit triomfen. In zijn functie van bijzonder hoogleraar Neuromechanica en Prothesiologie aan RUG/UMCG komen al deze facetten wondermooi samen. En Otten praat ook nog eens graag over zijn vak. ‘Ik ben niet voor niets Docent van het Jaar geweest, ik kan echt álles uitleggen.’ Dat is misschien wat grootspraak, want zijn vak is nou eenmaal erg technisch - gaat over overbrenging van krachten en bewegingen door middel van scharnieren, hefbomen, asjes enzovoort - maar hij komt inderdaad een heel eind. Misschien is dat wel doordat hij de techniek aanvliegt vanuit de biologie.

Biofysica

Vuurvliegjes, een kat, een pad, een vliegende reiger, prachtige landschappen, luchten en sterrenhemels en een gigantische sprinkhaan oprijzend uit asfalt; je raakt niet uitgekeken op zijn fotoblog. Een flink deel van Ottens foto’s getuigt van zijn liefde voor de natuur, maar de student biologie wilde destijds óók weten hoe dat insectenoog dan werkt, of zo’n poot, of vleugel. Zo belandde hij in Leiden in de biofysica en promoveerde er cum laude op de intrigerende kaken en het zicht van Cichliden. Zijn proefschrift over deze vissen won een nationale prijs voor originaliteit.

Wetenschap uitleggen

Hij heeft nog steeds plezier van zijn promotieonderzoek: ‘Kijk, zie je? Die bek van die vis bestaat uit allemaal stangetjes. Dat systeem heb ik toen nagemaakt op de computer. In 3D. Dat was in die tijd – de tachtiger jaren - heel nieuw. Ik had ook best veel tegenwind. Toen ik mijn computeranimatie liet zien – nog hortend met diaatjes van doef, doef, doef – zei een van mijn helden, een hoogleraar: “maar meneer, wat raar, u ziet toch hoe die vis beweegt? Waarom doet u dat nu met de computer nóg een keer?” Zo ontdekte ik hoe belangrijk het is wetenschap uit te kunnen leggen, hoe fantastisch wetenschapsvoorlichting is. Die hoogleraar ging om.

Klapschaats

Enfin, toen ik die kaakbewegingen eenmaal met de computer kon berekenen en begrijpen, dacht ik: maar dan kan ik met zo’n stangenstelsel ook een schoen op een schaats laten glijden, zodat de voet niet alleen afzet, maar ook afrolt. Zo vond ik een rollende klapschaats uit, waarop ik een patent heb. Die is ook op de markt, maar Viking, de sponsor van de Nederlandse wedstrijdschaatsers, heeft niet de beschikking over het patent.’

Patent

Voortbordurend op het al vier miljoen jaar beproefde kaakmechanisme van de cichliden ontwikkelde de bewegingswetenschapper ook nog een gepatenteerde beenprothese, die dankzij ingenieuze maar simpel lijkende driehoeksverbindingen - ‘zie, dat lijkt best wel op die vissenkaken hè?’ - meer balans en stabiliteit biedt. ‘Ik heb deze mechanismen in de computer net zo laten evolueren als dat bij de vissen in miljoenen jaren in de natuur is gebeurd. Wat je nodig hebt - in de natuur en in je computerprogramma - is variatie en selectie. En dan houd je uiteindelijk alleen over wat functioneert.’

Dwarslaesie

Otten vindt het interessant dat zijn vindingen nut hebben voor mensen. Zo, door ingenieuze krachtenoverbrengende systemen te ontwikkelen in de computer, vond hij ook een ‘papegaai’ uit, die ‘niet alleen boven een ziekenhuisbed vooral hinderlijk voor de tv hangt’, maar waarmee, dankzij een rollend mechanisme en in Ottens garage gebogen verwarmingsbuizen, zelfs een man met een hoge dwarslaesie zichzelf in bed overeind kon trekken. Voor het eerst van zijn leven. ‘Die man had tranen in zijn ogen.’

Epke Zonderland

Maar echt belangrijk van zijn werk vindt hij het om mensen met zijn enthousiasme aan te steken. ‘En dát kan ik. Als ik me goed voel, dan wéét ik dat ik een zaal met 300 studenten binnen tien minuten plat heb. En dat een deel van hen er ook echt iets van meeneemt.’

Otten is dan ook een veel gevraagd spreker. Bijvoorbeeld onlangs, in de serie ‘Techtalks’ die de RUG begonnen is, en geregeld bij Studium Generale. En ook op radio en tv. Zoals die keer dat hij in De Wereld Draait Door belandde met zijn analyse van de Olympisch goud winnende rekstokoefening van Epke Zonderland. Op verzoek van rector magnificus Elmer Sterken had Otten zich in deze prestatie verdiept en na vier dagen onderzoek kon hij de RUG-student Zonderland en de rest van Nederland laten zien waar de turner, toen het bijna mis ging, met een beweging van zijn duim zijn geniale oefening tot een goed einde had weten te brengen. Voor Otten was deze onthulling tekenend: ‘gewoon’ een kwestie van goed kijken, wetenschappelijk analyseren en helder presenteren.

Winnende tijdrit

Dat de bewegingswetenschappen van nut kunnen zijn voor topsporters staat buiten kijf. Zo vertelde Otten tijdens de afgelopen lustrumviering van de RUG met scheidend rector Sterken onder zijn gehoor het opmerkelijke verhaal over de tijdrit van Dumoulin en Roglic tijdens de WK in Noorwegen in 2017. Otten had berekend of een wisseling van fiets vlak vóór de slotklim wel of niet gunstig zou zijn en adviseerde desgevraagd Primoz Roglic dit niet te doen. Maar de Sloveen sloeg zijn raad in de wind. Tom Dumoulin, in een andere ploeg, had juist het omgekeerde advies gekregen van zijn coach: wisselen voor de klim. Intuïtief besloot de Nederlander het er echter op te wagen geen tijd te verspillen en de hele rit op dezelfde fiets te blijven zitten. De strategie werkte: de iedereen overklassende Dumoulin won de tijdrit én het wereldkampioenschap. En Otten keek tevreden toe, maar, als altijd, mét een gevoel van verbazing. Want dat blijft.

• Meer over Bert Otten