Siberische “eenhoorn” gespot door de mens

Gedurende de ijstijd liepen er reusachtige neushoorns rond in de mammoetsteppe van Siberië. Ze zijn net als mammoeten uitgestorven. Het dier was veel groter dan de tegenwoordige neushoorns, ongeveer zo groot als een olifant. En in plaats van twee hoorns had het er één, maar die was dan ook erg groot, zo groot als een volwassen mens. Vandaar dat het dier ook wel bekend staat als de “Siberische eenhoorn”. De officiële naam van het dier is Elasmotherium.

Bottenonderzoek

In Rusland zijn de nodige fossiele botten van Elasmotherium gevonden en onderzocht. Er is altijd gedacht door paleontologen dat dit dier ongeveer 200.000 jaar geleden is uitgestorven. Om die reden zijn ze tot voor kort nooit gedateerd, want dat kan alleen met de 14C methode en die gaat niet verder terug dan 50.000 jaar.

In het kader van een Leids/Russisch onderzoeksproject over de mammoetsteppe werd er toch wat geprobeerd. Enkele exemplaren vielen tot veler verrassing binnen het 14C meetbereik. Lid van dit team was de Groningse hoogleraar Hans van der Plicht, inmiddels met emeritaat, die eveneens bijzonder hoogleraar was in Leiden.

Er is momenteel een serie van 25 Elasmotheria gedateerd. Behalve dateren is er van een aantal exemplaren ook DNA onderzocht, en zijn er naast 14C andere isotopen gemeten. Deze unieke gegevens zijn deze week gepubliceerd in het prestigieuze tijdschrift “Nature Ecology and Evolution”.

Ontmoeting met de mens

De dateringen en isotopengegevens zijn gemeten bij het Centrum voor Isotopen Onderzoek van de RUG. De jongste “eenhoorn” dateert van ongeveer 39.000 jaar geleden. Dat betekent dat de moderne mens het dier moet hebben gekend. Verder betekent dit dat deze neushoorn dus veel later is uitgestorven dan gedacht, samen met het uitsterven van veel andere grote zoogdieren. Waarschijnlijk heeft dit te maken met grote klimaatschommelingen en problemen met het aanpassen aan een ander dieet.

Promotieonderzoek Margot Kuitems

Dat laatste wordt ondersteund door het promotieonderzoek van Margot Kuitems aan de stabiele isotopen van koolstof (13C) en stikstof (15N) in het met 14C gedateerde bot. De Elasmotherium heeft bijzondere waarden van de stabiele isotopen, welke erop wijzen dat hun dieet grotendeels uit ondergrondse plantendelen (zoals knollen) bestond. Dat verklaart ook waarom hun kiezen altijd doorgroeien; bij het eten van knollen komt veel zand mee, waardoor de tanden in een hoog tempo slijten.

Het DNA deelonderzoek, uitgevoerd in Australië, laat zien dat de Elasmotherium zich vanaf de geologische periode bekend als het Eoceen (tussen 56 en 34 miljoen jaar geleden) van de overige neushoorns heeft afgesplitst.