Sociale cohesie gebaat bij uitdagende cultuur

In tegenstelling tot wat vaak gedacht wordt, draagt het gezamenlijk van kunst genieten of zelf kunst maken, niet zomaar bij aan de sociale cohesie binnen een gemeenschap. Gezamenlijk muziek maken bijvoorbeeld, of een theaterproject opzetten, blijkt vooral bestaande verbanden te versterken. Alleen het genieten van ‘uitdagende’ cultuur verlaagt daadwerkelijk drempels tussen mensen die elkaar anders niet zouden hebben ‘gevonden’. Dat blijkt uit onderzoek naar het cultuurparticipatiebeleid in de provincie Drenthe waarop cultuurwetenschapper Hanka Otte gisteren aan de Rijksuniversiteit Groningen is gepromoveerd. Otte pleit met haar studie voor een selectiever en ‘kunstzinniger’ cultuurbeleid.

‘Kunst verbindt’, is een veel gehoorde aanname in het cultuurbeleid, met name in de amateurkunst en Community Art. Samen iets moois maken of bijwonen zou mensen nader tot elkaar brengen. Dat is dan ook één van de redenen die de overheid aanvoert bij het stimuleren van actieve en passieve cultuurparticipatie.

Zelden overbruggend

Maar de effecten zijn minder eenduidig dan verwacht, stelt Otte vast: ‘Ten eerste blijkt uit veldonderzoek onder amateurkunstverenigingen en naar verschillende cultuurprojecten in Drenthe dat mensen die actief meedoen in de cultuur vooral verbindende cohesie vertonen, op basis dus van hun overeenkomsten. Het is zelden overbruggend, dus gebaseerd op de verschillen, het andere.’ Van de vijf verschillende cultuurprojecten die Otte daarnaast heeft gevolgd, bleek alleen het werk van jongeren locatietheatergroep PeerJonG uitdagend genoeg om verschillen te overbruggen. ‘Daarmee is niet gezegd dat verbinding verkeerd is, maar een overheid moet wel weten wat ze wil wanneer ze cultuurmiddelen inzet om sociale cohesie te bevorderen’, meent Otte.

Passief beter dan actief

Opmerkelijk in het onderzoek is de constatering dat passieve participatie, naar een voorstelling of museum toegaan, betere voorwaarden schept voor zo’n overbruggende houding dan actieve participatie. Uit grootschalig kwantitatief onderzoek blijkt dat bezoekers van kunst (amateur en professioneel) een grotere kans hebben op overbruggend cohesief gedrag dan mensen die geen kunst bezoeken, maar bijvoorbeeld wel sportwedstrijden. Dan moet het wel gaan om een tentoonstelling of optreden dat het publiek van nieuwe beelden voorziet en het daarmee aan het denken zet. ‘Het begrip uitdagend is natuurlijk subjectief’ zegt Otte, ‘want wat voor de een uitdagend is, is voor de ander een herkenning. Daarom heb ik het publiek ook steeds gevraagd hoe zij die voorstelling zelf ervoeren.’

Risico

Otte stelt vast dat de verwachting dat sommige projecten binnen het Drents cultuurparticipatiebeleid verschillende maatschappelijke groepen dichter bij elkaar zouden brengen nauwelijks is uitgekomen. Ze formuleert een aantal voorwaarden waaronder de kansen hierop zouden worden vergroot. De belangrijkste is er voor te zorgen dat de kunstenaar de ruimte heeft om zijn project zo autonoom mogelijk te kunnen realiseren. De onderzoekster adviseert overheden om, bij hun zoektocht naar sociale cohesie, goed te kijken naar het doel en de omstandigheden: ‘Wanneer je mensen nog sterker met elkaar in een gemeenschap wilt verbinden kun je het best bevestigende kunst of sport inzetten. Maar als je wilt dat mensen openstaan voor de ander, zet je beter in op uitdagende kunst. Nu lijkt de redenering vaak te zijn: ‘baat het niet, dan schaadt het niet. Dat is dus niet waar, want een weinig selectief cultuurbeleid schaadt wel degelijk de culturele sector.’

Curriculum vitae

Hanka Otte (IJsselham, 1974) is beleidsmedewerker bij de provincie Drenthe. Zij studeerde Kunst en Kunstbeleid aan de RUG en verrichtte haar onderzoek aan de Faculteit der Letteren. De promotiedatum is 1 oktober 2015. De titel van haar proefschrift luidt: Binden of overbruggen? Over de relatie tussen kunst, cultuurbeleid en sociale cohesie. Promotoren zijn prof. dr. J.J. van Maanen en prof. dr. P.J.D. Gielen.

* Bij de foto: In het project Schatgraven in Emmermeer werden zinnen uit verhalen van inwoners door kunstenaar Lies Kortenhorst op muren in de wijk geplaatst, om zo een dialoog met andere inwoners op gang te brengen.

Meer informatie

Hanka Otte, j.f.otte rug.nl