Onthullende biografie over gevallen ondernemer Anton Kröller

De grote zakenman Anton Kröller die in zijn val bijna de Rotterdamsche Bank meesleepte en talrijke beleggers berooid achterliet, heeft nooit berouw gehad van zijn daden. De echtgenoot van Helene Kröller-Müller, en de financier van haar wereldberoemde kunstcollectie, bouwde een veelzijdig zakenimperium op, uit een sterke drang naar macht en aanzien. Zijn hardnekkige karakter maakte dat dat uitdraaide op een vlucht vooruit met geleend geld. Dit verhaal van een gevallen en nimmer bestrafte zakenman staat te lezen in de biografie Leven op krediet. Anton Kröller (1862-1941) van bedrijfseconoom Ariëtte Dekker, die 2 juni op dit onderzoek promoveert aan de Rijksuniversiteit Groningen. De biografie werpt daarnaast een nieuw licht op de bedrijvigheid in Nederland in het begin van de 20^e eeuw. Kröller was exemplarisch voor de metamorfose van Nederland van handels- tot doorvoerland in en na de Eerste Wereldoorlog.

De naam Anton Kröller zal in de geschiedenis wel vooral verbonden blijven aan het museum en aan het Nationale Park ‘De Hoge Veluwe’ waarvan hij de grondlegger was. Maar deze zoon van een eenvoudige Rotterdamse aannemer, was in het begin van de vorige eeuw een van de machtigste en meest omstreden zakenlieden van zijn tijd. Op de golven van een snel groeiende kapitaalmarkt bouwde hij zijn bedrijf, dat begon als ijzerertshandel, uit tot een wereldconcern, met graanbelangen in Rusland, Roemenië en Argentinië en ijzerertsmijnen in Algerije, Zweden, Spanje en Frankrijk. Hij was van grote betekenis voor de ontwikkeling van Rotterdam tot overslaghaven van massagoed naar Duitsland.

Leningen en vervalste cijfers

De val kwam na de Eerste Wereldoorlog, toen bleek dat hij zijn snelle groei had gefinancierd met leningen die hij niet kon terugbetalen. Zijn imperium kon maar ternauwernood van een faillissement worden gered en hetzelfde gold voor de Rotterdamsche Bank waar hij, met vervalste cijfers, moeiteloos kredieten kreeg. Veel beleggers konden na deze val naar hun geld fluiten en Anton Kröller zelf bleef berooid achter, met alleen nog zijn landhuis op de Veluwe.

Archief verbrand

Kröller verbrandde vlak voor zijn dood zijn persoonlijke archief. Dat is wellicht een van de redenen waarom er tot nu toe niet veel meer over hem bekend is dan zijn opkomst en val als ondernemer. Voor Ariëtte Dekker was het een aantrekkelijk verhaal om op te tekenen, want eerder schreef zij al de biografie van scheepsbouwer Cornelis Verolme, die groot werd na de Tweede Wereldoorlog: ‘Dit is een mooie voorloper van dat verhaal. Het zijn allebei Rotterdammers en de twee sluiten in de tijd op elkaar aan. Het levensverhaal van Kröller is om twee redenen interessant. Over zijn motieven en zijn privéleven is heel weinig bekend omdat hij daar erg gesloten over was. En daarnaast is hij exemplarisch voor de metamorfose van Nederland tot doorvoerland. Het graan en het erts dat Kröller aan zowel de Duitsers als Engelsen verkocht, was door hem al in hun opdracht ingekocht. Doorvoer dus, in plaats van handel. Heel anders dan de traditionele stapelmarkten van toen.’

Geen berouw

Door Kröllers geslotenheid moet ook Dekker gissen naar de exacte motieven van Kröller voor zijn destructieve vlucht vooruit: ‘Maar als ik alles optel wat ik over hem weet, dan is het niet zozeer geldelijk gewin geweest, als wel macht en bovenal aanzien. Daar had hij grote behoefte aan. En het deed hem niets dat hij in zijn val zoveel mensen heeft meegesleurd, hij heeft nooit enig berouw getoond.’

Curriculum vitae

Ariëtte Dekker (Vleuten-De Meern, 1964) studeerde Bedrijfseconomie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en Nederlands recht aan de Universiteit van Amsterdam. Ze verrichtte haar onderzoek vanaf 2010 aan het Biografie Instituut van de Faculteit der Letteren. Haar promotores zijn prof.dr. Hans Renders en prof.dr. Pim Kooij. Eerder verscheen al de biografie van Helene Kröller-Müller door Eva Rovers. Het initiatief voor deze twee biografieën werd in 2005 genomen door het Biografie Instituut, de Stichting Het Nationale Park de Hoge Veluwe en de Stichting Kröller-Müller Museum. Het proefschrift Leven op krediet. Anton Kröller (1862-1941) verschijnt in handelseditie bij Prometheus Bert Bakker en is verkrijgbaar vanaf 5 juni.

Voor meer informatie

Ariëtte Dekker, ariettedekker[at]gmail.com