Moraliseren overgewicht werkt contraproductief

Het helpt niet om mensen met overgewicht te wijzen op hun eigen verantwoordelijkheid voor hun maatje meer, ze te bekritiseren over hun ongezonde leefpatroon en te klagen dat ze de samenleving geld kosten. Integendeel: de aangesprokene zal dan juist kiezen voor een extra stukje taart. Maar als iemand de boodschap krijgt dat zijn overgewicht geen misdaad is, en (ook) andere oorzaken kent dan zijn eigen levensstijl, is hij eerder geneigd om een gezonde snack te kiezen. Dat concludeert psychologe dr. Laetitia Mulder van de Rijksuniversiteit Groningen na onderzoek dat zij deed met Deborah Rupp (Purdue University) en Arie Dijkstra (RUG). De resultaten zijn gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Psychology and Health.

De afgelopen decennia wordt in toenemende mate gewezen op de kosten van overgewicht voor de maatschappij. Deels omdat overgewicht steeds vaker voorkomt, deels door een veranderende houding. In het debat over de oorzaken van overgewicht wordt vooral individueel gedrag benadrukt: te veel eten en te weinig bewegen. Hierdoor wordt impliciet gecommuniceerd dat overgewicht ‘immoreel’ is. Mulder: ‘De toon in gesprekken en in de media is over de jaren veranderd. Er wordt nu veel meer dan vroeger met morele afkeuring gepraat over dikke mensen. Overgewicht wordt als het ware gemoraliseerd.’

Contraproductief

Die houding blijkt contraproductief. In het onderzoek van Mulder c.s. kregen een kleine 200 proefpersonen in Nederland en de Verenigde Staten een artikel te lezen met hetzij een kritisch, moraliserend verhaal over mensen met overgewicht, hetzij een betoog dat het morele sausje er juist afhaalde, door factoren buiten de ‘schuld’ van mensen zelf te benadrukken. Zwaardere mensen verkozen daarna vaker een gezonde snack boven een ongezonde snack als ze dit laatste ‘niet-moralistische’ stuk hadden gelezen.

Die bevinding suggereert dat mensen met overgewicht op een andere manier gestimuleerd moeten worden om gezonder te leven dan nu vaak het geval is. En dat is wel zo eerlijk, zegt Mulder. ‘Ten eerste is overgewicht écht ook een effect van een samenleving waarin bewegen minder voor de hand ligt en waarin we veel ongezond eten voorgeschoteld krijgen. Bovendien staat nog ter discussie of overgewicht op zichzelf ongezond is, of dat het meer een symptoom is van - onder meer - ongezond leven. Je kunt ook een maatje meer hebben en toch kerngezond zijn.’

Stigma

Hoe het precies komt dat iemand met overgewicht juist gezonder gaat eten als het morele sausje van overgewicht er af wordt gehaald, is niet onderzocht. Mulder heeft daar wel ideeën over: ‘Ik denk dat het ervaren stigma leidt tot een slechte zelfregulering. Morele afkeuring en druk van buiten levert stress op en gaat ten koste van de innerlijke motivatie. Ik denk dat de meeste mensen met overgewicht graag willen afvallen, maar dat ze dat beter lukt als ze zich geaccepteerd voelen door anderen. Dan komt de motivatie echt uit henzelf in plaats van uit het idee dat het “moet” van de maatschappij.’

Curriculum Vitae

Laetitia Mulder studeerde in 1999 af in de sociale psychologie op de VU in Amsterdam. In 2004 promoveerde zij aan de Universiteit Leiden. Sinds 2009 is Mulder verbonden als universitair docent aan de Faculteit Economie en Bedrijfskunde van de Rijksuniversiteit Groningen. Haar onderzoek richt zich op regulering van (im)moreel gedrag, en betreft onder meer de escalatie van immoreel gedrag, de invloed van regels en sancties op moraliteit, en effecten van moralisatie.  

Meer informatie

Contact: Laetitia Mulder

Volledige publicatie: Making snacking less sinful: (Counter-)moralising obesity in the public discourse differentially affects food choices of individuals with high and low perceived body mass