Levensverhalen van Marokkaanse en Turkse Nederlanders opgetekend

Nakomelingen van Marokkaanse en Turkse migranten voelen zich in Nederland meer thuis dan ze zich zouden voelen als ze naar het land van afkomst zouden verhuizen. En veel van hen vinden het frustrerend dat hun identiteit in de publieke opinie samenvalt met hun geloof. Dat komt naar voren in de analyse van een serie van 29 levensverhalen door godsdienstwetenschapper Femke Stock, die op 11 september op dit onderzoek promoveert aan de Rijksuniversiteit Groningen. De verhalen rond het thema ‘thuis’ geven een rijkgeschakeerd beeld van de geïnterviewden. Stock: ‘Ik ben op zoek gegaan naar Turkse en Marokkaanse Nederlanders die je anders zelden hoort. Niet de religieuze fanaten, en ook niet de geslaagde cabaretiers, maar de ‘gewone’ man en vrouw, die al (bijna) hun hele leven in Nederland wonen.’

Steeds meer volwassenen van Marokkaanse en Turkse afkomst wonen al vrijwel hun hele leven in Nederland en zijn hier geworteld. Het is een groep die al met talrijke statistische onderzoeken onder de loep genomen is: hun inkomen, hun religiositeit, de mate van hun inburgering of hun vaderlandsliefde. Parameters die in beleid en in de publieke opinie steeds belangrijker worden gevonden. Het CBS heeft ook cijfers over de vraag of ze zich in Nederland thuis voelen; in 2012 was dat 60%. Alleen zeggen die cijfers zo weinig, zegt Stock: ‘Ik heb ingezoomd op persoonlijke levensverhalen. Juist dan blijkt dat verschillende, soms tegenstrijdige gevoelens over Nederland náást elkaar kunnen bestaan, en zich ontwikkelen in de levensloop. Dat relativeert de statistische momentopnames. Ik heb niets tegen statistieken, maar het verhaal achter de cijfers valt weg.’ Het onderwerp van Stocks onderzoek past binnen het speerpunt Sustainable Society van de RUG.

Identiteit

Stock laat met haar onderzoek een groep Marokkaanse en Turkse Nederlanders aan het woord, waar volgens haar veel óver, maar nauwelijks méé gepraat wordt. ‘Deze mensen worden voortdurend langs de meetlat gelegd: zijn ze hier wel ‘thuis’ genoeg? Thuisvoelen wordt een soort vereiste om als geïntegreerd te gelden. Maar uit de verhalen die ik hoor, gaan ze zich juist door die scepsis minder thuis voelen. Mensen vinden het belangrijk hoe er over hen gedacht wordt in Nederland – vaak hoopten ze dat ik in mijn boek zou gaan vertellen ‘hoe wij écht zijn’.’ Omdat thuisgevoelens ook vanuit antropologisch en psychologisch oogpunt interessant zijn, besloot Stock op zoek te gaan naar de verhalen van nakomelingen van migranten: stedelingen en plattelanders, hoog- en laagopgeleid, al dan niet werkend, mannen en vrouwen. De manier waarop de geïnterviewden over een complex begrip als ‘thuis’ praten, biedt volgens haar inzicht in hun identiteit. In haar proefschrift bespreekt ze sociale relaties en eigenheid, landen en huizen, discriminatie, familie en islam, en laat ze zien hoe zulke thema’s samenkomen in persoonlijke verhalen.

Geloof

Opvallende uitkomst van het onderzoek is dat er weinig eenduidige conclusies te trekken zijn. Het proefschrift laat zien dat Stocks gesprekspartners zich niet ‘alleen maar’ moslim voelen, en dat hen te kort wordt gedaan door hen uitsluitend in termen van religieuze identiteit te definiëren. ‘De rol die islam speelt in het leven van moslims wordt in het publieke debat vaak erg uitvergroot. Dat veel moslims hun geloof heel belangrijk vinden betekent beslist niet dat het hun hele leven bepaalt en al hun gedrag verklaart. Religie wordt vaak wel belangrijk gevonden, maar staat helemaal niet zo centraal in de levensverhalen.’

Loyaliteit

Stock laat zien dat ‘zich thuis voelen’, ‘integratie’ en ‘loyaliteit met Nederland’ vaak onterecht als hetzelfde worden gezien. ‘Ik heb mensen gesproken die helemaal aan het plaatje van ‘geïntegreerd’ voldoen, maar zich door de uitsluiting nauwelijks thuisvoelen, of die juist keuzes maken die wij als minder geïntegreerd labelen, maar wel heel loyaal zijn aan Nederland. Tegelijkertijd is je thuis voelen wel degelijk een voorwaarde voor loyaliteit.’

Curriculum vitae

Femke Stock (Berlijn, 1981) studeerde Godsdienstwetenschap aan de Rijksuniversiteit Groningen. Ze voltooide de researchmaster Religious Symbols and Traditions en verrichtte haar onderzoek aan de Graduate School of Theology and Religious Studies, Faculteit Godgeleerdheid en Godsdienstwetenschap. Ze is nu werkzaam in de geestelijke verzorging. Ze verdedigt op 11 september het proefschrift: Speaking of home. Home and Identity in the multivoiced narratives of descendants of Moroccan and Turkish migrants in the Netherlands. Promotor is prof.dr. Hetty Zock, co-promotor is dr. Marjo Buitelaar. Stock kreeg voor dit onderzoek een TopTalent-beurs van NWO.