The Passion: Cultuur of Religie?

The Passion is in Nederland een daverend succes. Als buitenlander vind ik deze populariteit van The Passion zacht gezegd merkwaardig. Hoe komt het dat dit religieuze verhaal zo populair is geworden in zo'n seculier land als Nederland?

De meest overtuigende verklaring lijkt te zijn dat we hier te maken hebben met een cultureel in plaats van een religieus fenomeen. Grote musicals en films als Jesus Christ Superstar, Noah en Joseph and the Amazing Technicolour Dreamcoat maken allemaal gebruik van bijbelse verhalen ter entertainment. Daarnaast houdt de populariteit van The Passion ongetwijfeld verband met andere culturele tradities, zoals de jaarlijkse uitvoering van Bachs Mattheus Passion.

Maar er is meer aan de hand. Terwijl de productie van The Passion zeer seculier is, zijn de activiteiten er om heen wel expliciet religieus. Twee christelijke omroepen zijn de drijvende kracht achter de productie en zenden het uit. Je kunt het dus niet puur een culturele uiting noemen. Als je daar bij optelt, dat de stad en provincie Groningen 200.000 euro bijdragen aan de organisatie van het evenement, dan zie je dat The Passion een wirwar is van religie, cultuur, politiek en het openbare leven.

Iets bestempelen als cultuur of religie lijkt triviaal, maar heeft vergaande consequenties. Want wanneer wij over het christendom praten als onderdeel van ons culturele erfgoed, benadrukken we het unieke van onze identiteit om ons te onderscheiden van andere regio's van de wereld en van de immigranten afkomstig uit die regio's, hoe seculier we nu ook mogen leven. Dit heeft belangrijke implicaties voor hoe wij onze gemeenschap voorstellen en vooral wie “binnen” en wie “buiten” die gemeenschap staat. Wie worden er buitengesloten, hoe subtiel ook, als we een christelijke uiting als iets cultureels in plaats van iets religieus vieren?

Er lijken zeer specifieke aannames te bestaan over wat religie is en welke rol deze mag spelen in het openbare leven. Religie wordt beschouwd als irrationeel en zou aanzetten tot geweld. Het is een persoonlijke keuze en dus een privéaangelegenheid. Deze aannames over de aard van religie leiden tot het verbannen van religie uit de openbare ruimte. Het labelen van sommige symbolen, zoals hoofddoekjes, als “religieus” rechtvaardigt vervolgens uitsluiting van deze symbolen uit het openbare leven. Cultuur daarentegen, zou goedaardig zijn. Zij vormt geen bedreiging van de openbare orde maar verreikt juist ons leven. Cultuur wordt vaak gezien als iets abstracts dat buiten onze maatschappij en politiek staat. Een mooi achtergrond, maar zonder wezenlijke invloed. Wanneer wij iets de status “cultureel erfgoed” geven om te behouden en beschermen, impliceren we dat het om een kwetsbaar goed gaat, iets uit het verleden, zonder actuele waarde of invloed.

Het aanmerken van bepaalde symbolen en rituelen als “cultuur” en andere als “religie” is dus een manier om deze “culturele” symbolen van de meerderheid van de bevolking in het publieke domein te kunnen houden en de “religieuze” symbolen van minderheden te kunnen uitsluiten.

Mediaspektakels als The Passion zijn wellicht pogingen het historische belang van het christendom voor Nederland te bewaren, maar deze pogingen benadrukken en versnellen misschien zelfs wel het verval van het christendom. The Passion wordt neergezet als een seculier, cultureel evenement waar iedereen aan mee kan doen en niet als een heilige boodschap uitsluitend bedoeld voor de waarlijk gelovigen. Toch is het succes van The Passion misschien een teken dat Nederland nog helemaal niet zo seculier is als we denken. Het is op zijn minst een aansporing om voortdurend te reflecteren op religie en haar plaats in het openbare leven. Zowel op hoe er over religie wordt gesproken als op de beleving van religie in de praktijk.

Over de auteur

Dr. Erin K. Wilson is een Australische politicologe en directeur van het Centre for Religion, Conflict and the Public Domain van de faculteit Godgeleerdheid en Godsdienstwetenschap van de Rijksuniversiteit Groningen.