Biografie Loe de Jong op 100ste geboortedag historicus

Een eigenzinnig man, die zich niet door kritiek van de wijs liet brengen. Een man ook met een missie. Dat beeld van historicus Loe de Jong rijst op uit zijn biografie, waarop Boudewijn Smits op 24 april, de honderdste geboortedag van De Jong, promoveert aan de Rijksuniversiteit Groningen.

Dr. Loe de Jong is vooral bekend van de dertiendelige serie Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog - 16.800 bladzijden in 27 boekbanden. Deze ongeëvenaarde prestatie maakt hem tot de meest in het oog springende, meest productieve en best verdienende Nederlandse historicus ooit. Hij was tevens directeur van het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie van 1945 tot 1979 en werd bij het Nederlandse publiek beroemd door zijn televisieserie De Bezetting, uitgezonden van 1960 tot 1965. Boudewijn Smits schetst in zijn proefschrift, dat 24 april verschijnt, op basis van vele archieven, correspondenties en gesprekken met tijdgenoten een levendig beeld van de persoon, organisator, historicus en mediafiguur Loe de Jong.

BVD-dossier

Loe de Jong is een ikoon van de Nederlandse geschiedenis en geschiedschrijving. Er is al veel over hem gezegd en geschreven, maar een biografie kan daar zeker wat aan toevoegen, aldus Smits. ‘De combinatie van leven en werk is nog niet eerder op zo’n intensieve manier onderzocht, aan de hand van een schat aan bronnen. Ik heb onder meer een dossier van de Binnenlandse Veiligheids Dienst (BVD) kunnen traceren. De Jong is vanaf 1948 geschaduwd wegens onterechte verdenking van communistische sympathieën. Daarnaast had ik ook exclusief toegang tot het persoonlijk archief van De Jong bij het NIOD, wat nooit eerder is geraadpleegd,’ vertelt de biograaf. ‘Het bevat unieke correspondentie met zijn vervolgde joodse familie in Nederland.’ Smits sprak met meer dan honderd mensen die De Jong van nabij hebben meegemaakt en met de journalisten die als eersten berichtten over De Jongs geheime onderzoek naar Aantjes. De toenmalige partijleider van het CDA kwam na De Jongs onthulling over zijn oorlogsverleden in november 1978 ten val. ‘De Jong liep hierbij ernstige reputatieschade op,’ merkt Smits op.

Verwerking

‘Deze biografie gaat vooral ook over de verwerking van de Tweede Wereldoorlog door het Nederlandse volk. Dankzij zijn gezaghebbend optreden voor de camera en zijn geijkte opvattingen over de bezettingsjaren maakte De Jong de televisiedocumentaireserie De Bezetting en zijn levenswerk Het Koninkrijk tot een groot succes,’ aldus Smits. ‘Zijn verhaal over onderdrukking en verzet maakte diepe indruk via het nieuwe medium televisie dat begin jaren zestig massaal doorbrak.’ Maar de serie begon in 1965 ook irritaties op te roepen bij een aanstormende generatie linkse journalisten. De Jong had de grens bereikt in zijn aanpak om het aankweken van patriottisch burgerschap te laten prevaleren boven het weergeven van wetenschappelijke inzichten. ‘Hij vond echter een gepast antwoord om het grote publiek te blijven boeien,’ aldus Smits. ‘Hij verrijkte de tegenstelling onderdrukking-verzet door er het overkoepelend thema collaboratie aan toe te voegen, waardoor hij in Het Koninkrijk wetenschappelijk beschouwend kon schrijven en oordelen.’

Rechtschapen

‘Veel vakgenoten beschouwden De Jong als een “wetenschapper-onder-voorbehoud”,’ vervolgt Smits, ‘die met zijn moraliserende goed-fout benadering naar de gunst dong van het grote publiek, ten koste van objectieve geschiedschrijving.’ Smits maakt er een kanttekening bij. ‘De Jong beoefende het genre van nationale geschiedschrijving dat getuigde van democratische burgerzin en rechtschapen vaderlandsliefde die in de bezettingstijd waren bevochten.’

Biografie Instituut

De biografie van De Jong verschijnt bij het Biografie Instituut van de Rijksuniversiteit Groningen, onder leiding van prof.dr. Hans Renders. Het instituut is opgezet om het fenomeen biografie van een wetenschappelijk fundament te voorzien en wil biografieën stimuleren die interpreterend zijn, een nieuw licht op de geschiedenis werpen. Bij het instituut kwamen onder meer de veelgeprezen biografieën uit van J.C. Bloem en Helene Kröller-Müller. Lopende projecten zijn bijvoorbeeld de biografieën van Boudewijn Büch en Jelle Zijlstra.

Curriculum vitae

Boudewijn Smits studeerde Geschiedenis aan de Rijksuniversiteit Groningen en is docent Moderne Geschiedenis aan de Faculteit der Letteren van dezelfde universiteit. De titel van het proefschrift luidt Loe de Jong, 1914-2005. Historicus met een missie. Promotors zijn prof.dr. J.W. Renders en prof.dr. J.C.H. Blom, oud-directeur van het NIOD.

Meer informatie

• Zie ook www.biografieloedejong.nl
• Het proefschrift verschijnt als handelseditie bij Uitgeverij Boom.