Werknemers kopiëren onethisch gedrag eerder van ondergeschikten dan van leidinggevenden

Medewerkers in een organisatie kopiëren onethisch gedrag eerder van ondergeschikten dan van leidinggevenden. Ze zijn daarnaast geneigd om ‘goed’ gedrag juist over te nemen van medewerkers met een hogere status. Dat blijkt uit het proefschrift van Sanne Ponsioen. Ze stelt verder vast dat de neiging om immoreel gedrag van anderen na te bootsen een kwestie van persoonlijkheid is: ‘Aangezien je die eigenschap in assessments kunt meten, zou dat aspect meer aandacht kunnen krijgen bij het aannemen van nieuw personeel’. Ponsioen promoveert op 17 april aan de Rijksuniversiteit Groningen.

Onethisch gedrag, gemakshalve samengevat onder de noemer ‘fraude’, is van alle tijden. Het gaat in dit onderzoek om illegaal en moreel onacceptabel gedrag zoals diefstal, liegen en bedriegen. Uit onderzoek blijkt dat bedrijven jaarlijks 5% van hun inkomsten verliezen aan fraude. Het komt ook voor dat bedrog wordt gepleegd in het belang van het bedrijf, zoals bij het Enron-schandaal, waar medewerkers samenspanden om hun klanten op te lichten.

Status

Ponsioen vindt de manier waarop slecht gedrag gekopieerd wordt erg opvallend. ‘Je zou verwachten dat een werknemer zegt: “Als de baas het mag, mag ik het ook”, maar onethisch gedrag wordt eerder afgekeken van collega’s met een lagere status. Het onethische gedrag begint vaak klein, maar kan zich dan binnen een organisatie als een olievlek verspreiden. Uit een van mijn studies blijkt dat mensen goed gedrag daarentegen graag nabootsen van mensen met een hogere status. Het is dus heel belangrijk dat leidinggevenden het goede voorbeeld geven.’

Karakter

Ponsioen deed haar onderzoek aan de hand van vragenlijsten, casestudies en psychologische experimenten. Volgens haar hangt de neiging om fraude te plegen in de eerste plaats samen met het karakter van de medewerker. ‘Mensen die heel goed in staat zijn om hun gedrag te rationaliseren, die hun gedrag gemakkelijk kunnen goedpraten, zijn er duidelijk vatbaarder voor. Aangezien je die eigenschap in assessments kunt testen, zou je daarop kunnen selecteren aan de poort.’

Verbondenheid

Een andere factor is de mate waarin medewerkers zich verbonden voelen met hun bedrijf. Wie die verbondenheid niet voelt, steelt makkelijker van de baas. Overigens kan wie zich wél met het bedrijf identificeert in de verleiding komen om in naam van het bedrijf te liegen en bedriegen. Ponsioen: ‘Onethisch gedrag hoeft zich niet meteen tegen de organisatie te keren, maar het blijft onethisch.’

Curriculum Vitae

Sanne Ponsioen (Groningen, 1984) studeerde International Business & Management en Human Resource Management aan de Rijksuniversiteit Groningen. Zij verrichtte haar promotieonderzoek bij de vakgroep HRM & OB van de Faculteit Economie en Bedrijfskunde. De titel van haar proefschrift is: ‘Contagious business: when we copy unethical behavior’. Promotor is prof.dr. H.B.M. Molleman en co-promotor dr. L.B. Mulder. Ponsioen is momenteel werkzaam als coördinator van de Graduate School BSS en docent aan de RUG.